نقش اقلیت ها در انقلاب اسلامی ایران

صد كادو: آیا می دانستید شماری از مبارزانی در دوران رژیم پهلوی دستگیر و زندانی شدند، از اقلیت های دینی بودند؟ آیا می دانستید یك هموطن كلیمی و یك هموطن ارمنی در زمره ی شهیدان شب پیروزی انقلاب به ثبت رسیده اند؟ این ها بخش هایی از واقعیت ماهیت انقلاب اسلامی سال ۵۷ در ایران است.
«انقلاب» در لغت به معنای بازگشتن از حالی به حالی، دگرگون شدن، تغییر و تحول است و در عرف بین المللی به تلاش عده ای برای واژگون كردن حكومت و احداث حكومتی نو به منظور تغییرات اساسی و بنیادین در تمام نهادها، مناسبات ساختار سیاسی، اجتماعی و جایگزینی سازمان نوین و مطلوب در قالب اهداف و آرمان های خاص، اطلاق می گردد.
حضرت محمد(ص)، یكی از بزرگ ترین انقلابگران تاریخ بشر بودند كه در راه تحقق آرمان هایی چون آزادی، عدالت، مساوات، اخلاق، رشد و كرامت انسانی و براندازی شرك نظری و عملی، برانگیخته شدند. ایشان در دوران كوتاه بعثت، نمونه ای مطلوب از جامعه اسلامی پدید آوردند. هرچند سپس رحلت پیامبر(ص)، میراث و راهشان به ویروس های تزلزل و انحراف، مبتلا شد. اقدامات امامان معصوم(ع) در مقابله با كژی ها، خصوصاً قیام امام حسین(ع) باز در امتداد احیای حركت ناب جدبزرگوارشان، پیامبراكرم(ص) صورت پذیرفت.
می توان گفت، سپس رحلت نبی مكرم اسلام(ص)، حكومت و حركت اصلاحی ایشان بر پایه دین مبین اسلام، به معنای واقعی كلمه رنگ باخت و رگه های انحراف از اصل تا مدت ها بر پیكرش باقی ماند؛ به گونه ای كه حكومت های به ظاهر اسلامی در اسامی و قالب های مختلف، نتوانست بار دیگر آن الگوی اولیه را محقق سازد و تنها رویه ای ازنام اسلام بر نظامی سیاسی، باقی مانده بود.
این امر همچنان ادامه داشت تا اینكه بارقه های امید به بازگشت حكومتی دین بنیان، بار دیگر در نهضت مردمی ایران در سال ۱۳۵۷ مشاهده شد. انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی(ره)، یك دفعه دیگر خاصیت های اسلامی بودن، معنویت گرایی، مردمی بودن و نفی استبداد و سلطه بیگانگان را احیا كرد و استقرار نظام جمهوری اسلامی ایران، به منزله تولد مجدد حكومتی اسلام بنیان در معنای حقیقی آن بود. اسلامی بودن انقلاب ایران، مهم ترین شاخصه متمایزساز آن از دیگر حركت های اصلاحی معاصر در نقاط مختلف جهان بود؛ شاخصه ای كه هویتی «الهی» به آن بخشید و همین جنبه الهی و دینی، زمینه ساز رشد و تعالی آن گشت.نگرانی های امروز غرب از صدور الگوی انقلاب اسلامی به نقاط مختلف جهان و خروش امواج بیداری اسلامی در سال های اخیر، از همین هویت متمایز انقلاب ایران، نشأت می گیرد.

چالش با اقلیت ها
بی تردید هر انقلاب، هزینه ها و نتایج مختلفی به دنبال دارد. انقلاب اسلامی ایران باز از این قاعده مستثنی نبود و سپس استقرار نظام جمهوری اسلامی ایران، دغدغه هایی در ارتباط با وضعیت اقلیت های دینی، قومی و مذهبی در جامعه به وجود آمد. نگرانی بابت بنیان دینی انقلاب و حاكمیت، بر جامعه اقلیت ها مستولی شد و بیم تداوم زندگی در جامعه ای اسلامی در وجودشان نقش بست. همین امر بود كه مهاجرت شمار زیادی از پیروان اقلیت های دینی را در ایام نخست انقلاب رقم زد. البته لازم به ذكر است كه بخش اعظمی از این مهاجران، شامل اقشاری می شد كه نسبت به انقلاب و نهضت مردمی، موضع داشتند، پس با برچیده شدن بساط حاكمیت پهلوی، اوضاع دیگر بر وفق مرادشان نبود. با وجود این، برخی باز از سر اضطراب و با عنایت به تجربیات انقلاب های دیگر در برخورد با اقلیت های قومی و مذهبی، دست به مهاجرت زدند اما آنچه موجب ماندگاری قاطبه اقلیت های دینی در ایران شد، مواضع قاطع و صریح بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران در قبال حقوق پیروان ادیان توحیدی بود.

هوشمندی امام(ره) در قبال مسئله اقلیت ها
امام خمینی(ره) در بحبوجه انقلاب و ایام تبعید بر اهمیت مسئله اقلیت های دینی در ایران، واقف بودند. ایشان با درك شرایط حساس حاكم بر جامعه به لحاظ جو روانی و فشارهای ناشی از تبلیغات منفی دشمن، نسبت به اعلام مواضع خویش –به عنوان رهبر نهضت مردمی- در قبال اقلیت های دینی، خصوصاً كلیمیان كه از طرف رژیم صهیونیستی به شدت حمایت می شدند، اقدام نمودند. سخنرانی های روشنگر ایشان در باب خط تمایز میان رژیم صهیونیستی و یهودیت، حجت را بر همگان تمام كرد: «مـا حسـاب جامعـه یهـود را از حسـاب صهیونیست ها جدا می دانیم، آنها جزء اهل مذهب نیستند، صهیونیست هـا بـا مسـتكبران بـوده وجاسوس ونوكر آنها هستند و بر ضد مستضعفین عمل می كنند. درست عكـس تعلیمـات حضـرت موسی(ع)…، صهیونیست ها یهودی نیستند، آنها مردم سیاسی هستند كه به اسم یهود، كارهایی می كنند و یهودی ها هم از آنها متنفر هستند.«(۱)
امام خمینی(ره) معتقد بودند یهودیان ایران، صهیونیست های اسرائیل را قبول ندارند: امروز شما می بینید كه صهیونیست در عالم كه مدعی یهودی بودن است و یهودیان، او را قبول ندارند، با مردم چه می كند.(۲) ایشان بارها به اقلیت ها همچون یهودیان اطمینان می دادند كه اگر در مبارزه پیروز شوند، در حكومت اسلامی آینده، اسلام با آنها همان رفتاری را مـی كنـد كه با سایر اقشار ملت می كند و اسلام بر آنها ابداً اجحاف را جایز نمی داند.(۳)

پس از درك مواضع امام خمینی(ره)، خیلی از نمایندگان جامعه اقلیت های دینی، همبستگی خودرا با ایشان و انقلاب اعلام داشتند و رسماً به صف مبارزین پیوستند.

پیوستن به صفوف انقلابیون
به گزارش صد كادو به نقل از ایسنا، همراهی اقلیت های دینی با نهضت مردمی مقابل استبداد رژیم پهلوی به صورت پراكنده و در پاره ای موارد به شكل سازمان یافته انجام پذیرفت. گروه هایی از جامعه یهودیان، مسیحیان و زرتشتیان ایران در ابتدا اغلب به صورت فردی و در ادامه در چارچوب تشكل های نسبتاً رسمی به صف مبارزان پیوستند كه همچون مهم ترین آنها می توان به «جامعه روشنفكران یهود» و «كمیته هماهنگی زرتشتیان» اشاره نمود كه با سازماندهی یهودیان و زرتشتیان انقلابی برای شركت در راهپیمایی ها، صدور اعلامیه و همكاری با مبارزان، در راه نهضت مردمی گام برداشتند.
نقطه اوج این همراهی را باید در دستگیری شماری از مبارزان اقلیت های دینی توسط عمال رژیم پهلوی در بحبوحه انقلاب و شهادت تنی چند از آنها مشاهده كرد. «حمید نهاوندی» (از جامعه یهود) و «وارطان آراكلیان» (مسیحی ارمنی) در شب پیروزی انقلاب به شهادت رسیدند كه سندی بر مردمی بودن انقلاب ایران هستند. این روحیه همراهی و همبستگی در ادامه این مسیر پرفراز و نشیب همچنان تداوم یافت و جامعه اقلیت های دینی كه خودرا در این پیروزی سهیم می دانستند، با حضور پرشور در همه پرسی سال ۱۳۵۸، به «جمهوری اسلامی»، رأی «آری» دادند تا نشان دهند به استقرار نظامی دین بنیان تمایل دارند.
درواقع، رویكرد نظام جمهوری اسلامی و مواد مصرح در قانون اساسی آن درباب پیروان ادیان توحیدی، تا حد زیادی نشان داد به مسئله اقلیت ها و حقوق حقه آنها تاكید دارد. تداوم همراهی اقلیت های دینی با آرمان های انقلاب و اهداف نظام در سال های بعد باز در همین راستا قابل ارزیابی است. عمق ریشه های این همسویی را باید در حضور مؤثر مسیحیان، زرتشتیان و كلیمیان در جبهه های جنگ تحمیلی مقابل ایران به نظاره نشست. بیشتر از صدها شهید و جانباز از جامعه اقلیت های دینی، نمودی است از یكدستی جامعه ای متكثر.

سازندگی و پیشرفت
روحیه همزیستی و عرق ملی اقلیت ها، اقوام و پیروان مذاهب با ملت مسلمان ایران و نظام جمهوری اسلامی در سال های پس از جنگ تحمیلی باز با مشاركت دوشادوش آنها در حوزه های سازندگی و پیشرفت اقتصادی، اجتماعی و سیاسی، رخ نمایاند. خیل عظیمی از نخبگان اجتماعی اقلیت های دینی به نقش آفرینی در عرصه های مختلف آموزشی، اقتصادی، صنعتی، سیاسی و… جامعه پرداخته و بی هیچ چشمداشتی در راه رشد و سازندگی كشور تلاش كردند؛ امری كه همچنان تداوم دارد.

تحریم ها و تداوم همبستگی
در شرایط كنونی وجنگ اقتصادی غیرانسانی امریكا مقابل ایران، معاندان برای سوءاستفاده از این شرایط به نفع خود، دندان تیز كرده اند. یكی از نقاط مورد نظر ایشان، اقلیت های دینی و قومی است. بیانیه های وزارت خارجه امریكا درباب پشتیبانی از اقلیت های ایران كه همزمان با آغاز دور دوم تحریم ها صادر شد، با همین منظور و به طمع همسو نمودن اقلیت ها صورت گرفت. هرچند این دفعه باز مواضع قاطع اقلیت های دینی نشان داد، روحیه همزیستی و همراهی در عمیق ترین لایه های ممكن، ریشه دوانده و با چنین بازی های رسانه ای متزلزل نمی گردد.بیانیه های نمایندگان اجتماعی و روحانی مسیحیان، زرتشتیان و كلیمیان ایران در محكومیت اظهارات «مایك پمپئو» و اقدام غیرانسانی امریكا در اعمال تحریم مقابل ایران، پایانی بر تلاش های آمریكا در این زمینه بود.

طمع استعمار
طمع جریان استعمار بر سرمایه گذاری روی اقلیت های دینی با هدف بهره برداری از آنها در جهت مقاصد خویش و تضعیف نظام جمهوری اسلامی ایران، از قبل از پیروزی انقلاب تا به امروز در اشكال متفاوت، نمود یافته است؛ از تبلیغات رسانه ای تا كوشش برای كوچاندن اقلیت ها از ایران.
جریان استعمار در این زمینه از هیچ حربه ای فروگذار نبوده است. گاه برای القای حس تبعیض بر اقلیت ها كوشیده و زمانی در جهت همسو و هم معنا كردنشان با جریان های فرقه ای. مانند هم ردیف كردن مسیحیان ایران بااعضای جریان مسیحیت تبشیری، همراه نشان دادن عناصر سلطنت طلب با زرتشتیان و یا یكی دانستن كلیمیان و صهیونیسم.لیكن شواهد و قرائن، از جاری بودن حقیقتی دیگر حكایت دارد؛ حقیقتی كه چهره ای یكدست از جامعه ای متنوع، متكثر و رو به تكامل به تصویر می كشد كهالگوییاست تمام عیار از همزیستی مسالمت آمیز پیروان ادیان، اقوام و مذاهب در جامعه ای دین بنیان و متكی بر ارزش های الهی.

پی نوشت:
۱.صحیفه امام، ج۷، ص۲۹۰.
۲.همان، ج ۱۷، صص ۱۰۰-۹۹.
۳.همان، ج۷، ص۲۹۰.