در تقدس کوه از مهر تا اسلام

به گزارش صد کادو متخصص منظر کوهستان با مرور تقدس کوه برای ایرانیان در دوره های مختلف تاریخی، اشاره کرد: از تقدس و کارکرد کوه نزد ایرانیان کم نشده است، چه بسا که در دوره اسلام شاهد ساخت تعداد بسیاری امامزاده بر فراز کوه ها هستیم که این مساله مؤید ادامه تقدس کوه در ذهن ایرانیان است.
به گزارش صد کادو به نقل از ایسنا، دکتر بابک داریوش، در یادداشتی با موضوع «کوه طبیعتی مقدس برای ایرانیان» کارکرد و جایگاه کوه در ادبیات، اعتقادات و باورهای دینی مردم ایران و همین طور کتاب قرآن را بررسی نموده است. او تاکید دارد که کوه از گذشته تا امروز برای ایرانیان مقدس بوده و برای اثبات آن، مصداق هایی آورده است.
در این نوشتار که به مناسبت روز جهانی کوهستان در ایسنا منتشر می شود، آمده است: «کوه ها طبیعتی رمزآلود هستند، طبیعتی که انسان را به فکر وامی دارند. بلندا، طبیعت سخت و گاه دست نیافتنی با امکانات اولیه گذشته سبب شده بود تا پیشینیان نگاهی متفاوت از یک طبیعت صرف به کوه داشته باشند. قله آدم در سریلانکا که به باور مسلمانان جای پای حضرت آدم، به باور هندوها جای پای شیوا و به باور بودائیان جای پای بوداست، کوه حرا یا جبل النور که کلام وحی در آن جا بر حضرت محمد (ص) نازل شد و کوه سینا که حضرت موسی در آن جا خدا را ادراک کرد، همگی گواهی هستند بر اینکه کوه ها طبیعتی آسمانی بوده اند.
بیشتر تمدن های اولیه با کوه رابطه ای فراطبیعی داشته اند و تمدن هایی که در اطرافشان کوه مهمی وجود نداشته، معابد و مقابرشان را به شکل کوه می ساختند، مثل تمدن سومر و مصر که زیگورات ها و اهرام را ساخته اند.
کارکردهای بسیار و رازآلود بودن کوه ها سبب شده بود تا این عناصر طبیعی به عناصری مقدس تبدیل شوند، کوه هایی که مرکز زمین هستند و به آسمان می رسند. از آن جا که در موقعیت جغرافیایی ایران، کوه ها منابع آب و حیات هستند این رابطه میان مردم و کوه ها در ایران اهمیتی دوچندان داشته است. هرودت درباره نیایش کردن پارسیان در دوره هخامنشیان می نویسد: “نیایش نه درعبادت گاه های بزرگ، بلکه در فضای باز و روی کوه ها انجام می گرفت. پارسیان بر بلندترین ستیغ کوه ها بالا می روند و در راه اهورامزدا دهش (قربانی) می کنند. “
گرامی داشتن کوه و جایگاه مقدس آن در شاهنامه بازتاب این چنینی دارد که فردوسی درباب عابدی موسوم به هوم از نژاد فریدون فرموده:
پرستش گهش کوه بودی همه ز شادی شده دور و دور از رمه
کجا نامِ آن پر هنر هوم بود پرستنده، دور از بر و بوم بود
تقدس کوه برای ایرانیان در ادوار مختلف قابل مشاهده می باشد. در یک دسته بندی آیینی و مذهبی می توان رابطه کوه و ایرانیان را در سه دوره مهرپرستی، زرتشتی و اسلام در نظر گرفت. همین طور آیین های مذهبی در رابطه با تقدس کوه وجود داشته که در ادامه به آنها اشاره می شود.
دوره مهرپرستی
از نظر ایرانیان باستان، مهر یا خورشید در کوه زاده شده و در آن جا زندگی می کند. خانم دکتر جوادی معتقد است: از آن جا که می گفتند مهر از کوه زاده شده و در کوه می میرد، پس هرجا غار یا کوهی که در دامنه آن، آب روان جاری بود آن جا را زیارتگاه مهر و ناهید خوانده و اوقات معینی برای ستایش این دو مقدس، به آن جا روی می آوردند و حاجت خودرا از آنان می طلبیدند، مانند تاق بستان در کرمانشاه، پیر چک چک در یزد و بی بی شهربانو در تهران.
مهر یا خورشید خدای عهد و پیمان است. بر پایه مهریشت (بخشی از اوستا که در توصیف مهر نوشته شده)، مهر هر روز بامداد بر گردونه زرین خویش از کوه البرز برمی آید و آسمان را درمی نوردد و با هزاران چشم، آریایی ها را می نگرد تا مبادا کسی به کژی بگراید و پیمان بشکند. داستان پدیدآمدن آتش و بنیاد نهادن جشن سده هم که در رابطه با کوه است در شاهنامه به اینگونه آمده است که هوشنگ با چند تن از نزدیکان از کوه می گذشتند که مار سیاهی نمودار شد. هوشنگ سنگ بزرگی برداشت و به سمت آن رها کرد. سنگ به کوه برخورد کرد و آتش از برخورد سنگ ها برخاست.
بگفته فردوسی:
فروغی پدید آمد از هر دو سنگ دل سنگ گشت از فروغ آذرنگ
جهاندار پیش جهان آفرین نیایش همی کرد و خواند آفرین
که او را فروغی چنین هدیه داد همین آتش آن گاه قبله نهاد
یکی جشن کرد آن شب و باده خورد سده نام آن جشن فرخنده کرد
برگزاری جشن سده در کرمان

منبع: صد کادو