کرونا با بچه ها چه می کند؟

به گزارش صد کادو علیرضا کرمانی می گوید: افزایش محدودیت ها، قرنطینه های خانگی و زندگی کردن در محیط ایزوله نه فقط بر بزرگسالان، بلکه بر کودکان هم فشار عصبی و روانی زیادی وارد میکند. طولانی شدن این روند به مرور زمان در قالب خشونت بروز خواهد کرد؛ در قالب جامعه  کم صبر و تحمل و خشن.
این جامعه شناس و پژوهشگر حوزه کودک و نوجوان در گفت و گو با ایسنا درباره تاثیر کرونا بر فرهنگ بطور مشخص به بررسی این مساله در گروه سنی کودکان و نوجوانان پرداخت و در ادامه اظهار نمود: هرچند در ابتدای شیوع بیماری، خیلی از متخصصان گمان می کردند ویروس کرونا کودکان را مورد حمله قرار نمی دهد، اما به مرور زمان مشخص شد تأثیر آن بر کودکان تنها کمتر از بزرگسالان است. از آن جایی که کیفیت زندگی کودکان یا منابع، امکانات و قدرت در اختیار جامعه بزرگسالی است، و با وجود باور پزشکی در خصوص تأثیرگذاری کمتر ویروس بر کودکان، این محدودیت فضای زیست ممکنست لطمه عمیق تر و وسیع تری بر کودکان بگذارد.
او اشاره کرد: مهم ترین تأثیری که محدودیت فضای کنش در آینده کودکان و نوجوانان می گذارد، «فشار روانی و عصبی» است. طبق آن چه آمارها و مشاهدات گواهی می دهد حضور نوجوانان در اعتراضات اخیر بود. این افراد به اقتضای شرایط سنی شان، نیازمند محیطی هستند که بتوانند فریاد بکشند و به صورتی انرژی شان را تخلیه کنند، اما تمام فضاهایی که این امکان را فراهم می کنند، از آنها دریغ شده است. پس خیلی از آنها به سمتِ این اجتماعات اعتراضی خودجوش سوق داده شدند. کما اینکه بیشتر کودکان و نوجوانان به دنبال محیطی هستند تا در آن فشار انباشته بر خودرا تخلیه کنند.
کرمانی در ادامه اضافه کرد: آنها حتّی در رسوم مذهبی همچون تاسوعا و عاشورا شرکت می کنند تا در قالب عزاداری به صورتی رهایی برسند؛ هرچند اغلب خانواده ها به جهت حفظ پروتکلهای بهداشتی از حضور آنها ممانعت می کنند. در دهه اول ماه محرم امسال، تنش های بسیاری بر سر حضور یا عدم حضور در هیئت های مذهبی، میان نوجوانان و والدین صورت گرفت؛ بدین صورت که نوجوانان به شرکت در مراسم تمایل داشتند اما پدر یا مادر که از مخاطره تجمع ها آگاه بودند، از رفتن فرزندشان جلوگیری می کردند.
مدیرکل اسبق آموزش و پژوهش کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان همین طور اشاره کرد: آثار طولانی مدت کرونا بطور مستقیم بر خشونت های رفتاری نوجوانان قابل تشخیص نیست اما زمانی که جامعه ای به لحاظ اقتصادی گرفتار مشکل، فروپاشی و یا نزول می شود، بطور حتمی بر روی تمام اجزاء همچون کودکی اثر می گذارد. کرونا موجب شد تا «فقر» با شدت بیشتری در جامعه فراگیر شود و تعداد خانواده هایی که رسماً فقیر شده اند بسیار افزوده شده است. بر طبق گزارش هایی که بارها پخش شده، خانواده هایی که کمتر از ۱۰ میلیون تومان در ماه درآمد داشته باشند، زیر خط فقر قرار می گیرند. به نظر می آید اگر تا قبل از کرونا، ۱۰درصد خانواده ها فقیر بودند، حالا بیش از ۵۰ درصد خانواده ها فقیر شده اند. و از آن جایی که میان «فقر» و «فساد» ارتباط مستقیمی وجود دارد، با بیشتر شدن فقر، بزهکاری و نابهنجاری نیز در جامعه بیشتر می‎ شود. شرایط اقتصادی نابسامان، افراد کم توان همچون کودکان را مجبور می کند تا برای تامین زندگی شان ناچار به سرقت شوند. جدا از اینکه این خشونت اجتماعی رایج از کودکان افرادی پرخاشگر و ناهنجار می سازد، گرفتاری ‎های اقتصادی بزرگسالان موجب می شود که مراقبت های والدین هم کمتر شود.

کرمانی سپس درباره تأثیرات فاصله بلندمدتی که میان کودکان و اجتماع افتاده است نیز چنین بیان کرد: در بررسی این معضل، دو منظر مورد بررسی است؛ یکی مشکلاتی که آموزش کودکان، دانش آموزان و ارزش های مربوط به آنرا درگیر کرده، و دیگری اتفاقاتی که خود نفس آموزش را دستخوش تغییرات زیادی کرده است. همانطور که از شروع پاندمی کراراً گفته شده، یکی از مهم ترین پروتکلهای پیش گیری از مبتلاشدن به کرونا، قطع تماسهای فیزیکی میان افراد، حذف یا به حداقل رساندن هرگونه تجمع است. به همین علت، فضاهایی که می توانستند مناسب رشد کودکان باشند، مانند مدرسه، زمینهای بازی، کلاس ها و پارک ها از آنها دریغ شدند. این فضاها بسترهایی بودند که کودکان می توانستند بر طبق ارزش های خودشان در آنها فعالیت کنند و لذت ببرند. بر همین اساس، کرونا عرصه زندگی و زندگی کردن را برای کودکان تنگ کرد و به عبارتی، زیست جهان کودکی را، که قبل از آن محدود بود، محدودتر کرد. تا قبل از کرونا، کودکان علاوه بر خانه، در فضاهای آموزشی و تفریحی (مثل زمین بازی، محلات، پارک ها و… ) حاضر می شدند و با همسالان خود ارتباط می گرفتند، اما پس از شیوع ویروس کرونا از این امکانات محروم شدند.

او همین طور درباره تغییر رویه آموزش تا این مرحله از پاندمی این طور توضیح داد: بعد از کرونا، اتفاقات خوب و بد زیادی پیش روی حوزه آموزش قرار گرفت. مهم ترین اتفاق خوب در آموزش این بود که بعد از تعطیلی مدارس، دانش آموزان این امکان را داشتند که بوسیله اینترنت درس ها را فراگیرند و همین مسئله فراغتی را برای آنان حاصل کرد. بااینکه این اوقات را نمی شد در مکانی به جز خانه گذراند، ولی خیلی از دانش آموزان این فرصت ها را برای مطالعه کتاب های داستانی، رمان و آموزش زبان های خارجی غنیمت دانستند. اما بطور کلی، به نظر می آید مدرسه ها با وجود ضعف های بسیار، انضباطی داشتند که پیشرفت تحصیلی را بمراتب سهولت می بخشیدند؛ چونکه پس از تعطیلی مدارس، کیفیت تحصیلی دانش آموزان افت زیادی کرد. تمام این نظرات، سویه هایی مثبت و منفی است که کرونا بر زیست جهان کودکی داشته و تأثیرات خیلی از آنها همچنان آشکار نیست و در آینده هویدا می شود.

این مدیر پژوهشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی درباره تاثیر تألمات روحی و روانی فوت بستگان بر کودکان و نوجوانان نیز اظهار داشت: آمار مرگ ومیر بر اثر کرونا، بیش از بزرگسالان بر روی کودکان اثرگذار است؛ چونکه به طور معمول بزرگسالان زودتر فوت می کنند و کودکان تنها می مانند؛ بدین سبب تبعات منفی مرگ بر جامعه کودکی بمراتب بیشتر از بزرگسالی است. اغلب کودکان با نبود پدر و مادر دست وپنجه نرم می کنند. تبعات بی سرپرست یا اصطلاحاً یتیم شدن، در جوامع ماقبل مدرن، به ظاهر چندان آزارنده نبود؛ چونکه خانواده ها گسترده بودند و پس از والدین، سرپرستی کودکان به پدربزرگ و مادربزرگ واگذار می شد. اما در جوامعی که خانواده بصورت هسته ای است، خصوصاٌ جوامع شهری شده امروزی که خانواده ها اغلب به علت انتقال و مهاجرت از هم دور شده اند، انتقال حضانت فرزندان چندان ممکن نیست و اختلافات طبقانی، فرهنگی و گفتمانی بسیاری را به دنبال دارد. لازم به ذکر است در جوامعی که مدرنیته اتفاق ناقصی بوده، مانند جامعه ما که نهادهای تکمیلی در آن متناسب با خانواده هسته ای نیست و سازوکارهای نهادین حمایتی برای نگهداری از کودکان بی سرپرست تمهید نشده و نهاد جایگزینی وجود ندارد، از دست دادن والدین، مصیبت دردناکی خواهد بود. خیلی از سویه ها و تأثیرات مرگ ومیرهای بیماران مبتلا به کرونا، هم اکنون نهفته است و در آینده نمایان می شود.

کرمانی درباره تغییر سبک مصرف پس از کرونا در خانواده ها هم بیان کرد: تبیین‎ کننده خیلی از رفتارهای اجتماعی، اقتصاد است. زمانی که اقتصاد گرفتار نزول و نابسامانی شود، الگوهای مصرف هم کاسته می شود. کاهش سطح مصرف، خصوصاً در مصارف فرهنگی بمراتب بیشتر می شود. حتّی در وضعیت اقتصادی عادی هم خانواده ها خرید پوشاک را نسبت به کالایی مانند کتاب ارجح می دانند و برطرف نمودن نیازهای فرهنگی را به تعویق می اندازند. متأسفانه از آن جایی که قدرت دست بزرگسالان است، خانواده ها در وضعیت بحرانی ترجیح می دهند نیازهای اولیه و اصلی فرزندان را فراهم نمایند. گواه این شرایط نیز تعطیلی انتشاراتی ها و کتاب فروشی های مختلفی است که مشتری چندانی ندارند.
این جامعه شناس و فعال فرهنگی حوزه ادبیات کودک و نوجوان در آخر ضمن اشاره به نبود هیچ نوع برنامه ای برای واکسیناسیون بچه ها اظهار داشت: نبود برنامه ریزی درست و کافی برای واکسیناسیون جوان‎ ترها ترس بوجود می آورد. اینکه نوجوانان گمان کنند در جامعه رها شده اند و کسی به فکر آنها نیست، احساس بدی را در وجودشان بوجود می آورد اما متأسفانه غفلت از این قشر در بزنگاه های اجتماعی و تاریخی، امر جدیدی نیست. در روایات مختلف تاریخی آمده که در خیلی از قحطی ها و بیماریها، خیلی از بزرگسالان کودکان شان را می خورده اند. شاید عجیب نباشد اگر بگوییم شکل دیگری از آن توحش درحال شکل گیری است. در روابط قدرت، فرادستی از آن بزرگسالان است. هرچند میزان خطر کرونا برای افراد مسن بیشتر است اما سویه های جدید بیماری بر بچه ها نیز اثرگذار بوده و می بایست برنامه ریزی درستی برای واکسیناسیون این قشر تدوین شود.

منبع: صد کادو