گفتگوی مشروح مهر با پیام دهكردی-۲؛ برخلاف ما جریان نفوذ بی كار نیست

به گزارش صد کادو پیام دهکردی اعتقاد دارد که ترس به مثابه مرگ است و وقتی هنرمندان تئاتر از تجربه های جدید و نو بترسند به پاسبان داشته های قبلی خود تبدیل می شوند و این روند یعنی ساکن و راکد شدن در یک وضعیت.

خبرگزاری مهر-گروه هنر-فریبرز دارایی؛ پیام دهکردی از بازیگران با سابقه تئاتر است که با وجود پرکار بودن در این حوزه و همینطور حضور در آثار سینمایی و تلویزیونی، در مقطعی از تهران به سمت لاهیجان مهاجرت کرد و زندگی متفاوتی را در پیش گرفت. بگفته خودش تعدادی از دوستانش معتقد بودند که این کار سبب فراموش شدن پیام دهکردی می شود و زندگی هنری او را تحت تاثیر قرار می دهد اما دهکردی دغدغه فراموش شدن را نداشت و هدف او مهاجرت ذهنی و جغرافیایی و تغییر در نوع نگاه و زیست خود بود.
دهکردی معتقد می باشد که آدمی برای رشد و تعالی باید تغییر و خطر کردن را بپذیرد که البته این خطر کردن باید با عقلانیت همراه باشد. در دیدگاه این بازیگر باسابقه تئاتر ایران ترس مانعی برای حرکت انسان به سمت تعالی است و سبب تکرار وی در زندگی می شود.
این دیدگاه درباب تئاتر و فعالیت در این حوزه هم مبحث مدنظر در گفتگو با پیام دهکردی بود که بتازگی نقش آفرینی کوتاه وی در سریال «گاندو» روی آنتن تلویزیون رفت و این روزها برای نقش آفرینی در یک مجموعه تلویزیونی در تهران به سر می برد.
در این گفتگو که بخش نخست آن قبل از این در خبرگزاری مهر انتشار یافته بود و در ذیل بخش دوم آنرا خواهید خواند، وضعیت فرهنگی جامعه امروز ایران هم مورد توجه قرار گرفته و درباره آن با پیام دهکردی صحبت کرده ایم؛ بازیگری که حرف هایی شنیدنی درباره وضعیت امروز فرهنگ و هنر در ایران دارد.
* خیلی از آدم ها فکر می کنند که مهر جاودانگی بر پیشانی شان خورده و تا ابد زنده هستند. تا زمانی که این تفکر وجود دارد هیچ کسی به هجرت فکری و ذهنی نمی رسد و تحولی در او رخ نمی دهد. حال درباره حوزه مدنظر ما یعنی تئاتر هم این اتفاق افتاده و یک روال تکراری بدون هیچ تحولی را طی می کند. در تغییر زندگی، فکری و جغرافیایی خود چگونه با این تفکر کاذب جاودانگی مواجه شدید و آیا از آن عبور کردید؟ اگر انسان به این احساس برسد که جاودانه نیست می تواند، فکر و ذهن و زندگی خویش را متحول کند.
پیام دهکردی: درد؛ شاید با اهمیت ترین چیزی که آدمی را آرام آرام به این نقطه برساند همنشینی بسیار با درد است. درد یعنی عدم، یعنی نیستی. در حقیقت شما به اشکال مختلف این عدم را تجربه می کنید؛ فراق مادر، فرزند، بیماریهای مختلف، فقر، بی پولی، مشکلات اقتصادی مردم. هم نشینی بسیار با اینها آرام آرام این پیغام را به انسان می دهد که جهان با تو آغاز نشده و با تو هم به انجام نخواهد رسید و در این گستره عظیم به اندازه یک پلک زدن هم حضور ندارید. در نتیجه هیمنه و کاخ جاودانگی ترک بر می دارد و شکسته می شود چونکه هر آینه امکان دارد که وجود نداشته باشید.
خیلی ها معتقدند که باید حرف مثبت بزنیم چونکه این حرف ها انرژی منفی دارد. در صورتیکه اینطور نیست و زمانی انرژی منفی دارد که گرفتار نالیدن و ملال بشوید…
* زمانی که گرفتار رخوت شوید…
بله، اما اگر انسان از درک عمیق مرگ و مفهوم مرگ نه به مفهوم زیست آن، به درجه بهتری از قدردانی و سپاسگزاری نسبت به زیست خود برسد، این تعالی و رشد دارد. بدین سبب در لحظه ای که زندگی می نماییم به این نتیجه می رسیم که شاید فرصت دیگری نباشد؛ به قولی «فرصتی نیست که از خم به قدح ریزی می / لب خود بر لب خم نه که همین یک نفس است» یا به قول خیام «تا کی غم آن خورم که دارم یا نه / وین عمر به خوشدلی گذارم یا نه / پر کن قدح باده که معلومم نیست / این دم که فرو برم برآرم یا نه». همین اشعار می گوید که ما جاودانه نیستیم. وقتی مداوم عدم برای انسان ترجمه شود، وجود برایش معنا پیدا می کند و لحظه برایش طلا و جواهر می شود و بدین جهت قدر لحظه را می داند. این همه جنایت در دنیا به سبب این رخ می دهد که بشر فکر می کند جاودانه است.

وقتی انسان به حج یا معبد می رود پس از بازگشت گرفتار تحول می شود چونکه در آنجا عریانی محض برایش رقم می خورد و به نکته جاودانه نبودن پی می برد و خواهان تحول و شکوه می شود. مدتی کارهای خیر می کند و فرد پارسا و پرهیزکاری می شود ولی باز هم فراموشی به سراغش می آید و گرفتار نسیان می شود و حس جاودانگی باردیگر فوران می کند. ترجمان اینکه «انسان جانشین خداست» را انسان به «انسان خداست» ترجمه کرده است، به صورتی انسان خدا هست، چونکه خداوند فرموده اند که «از روح خود در تو دمیدم» ولی انسان جایگاه خویش را به صورتی رفیع تر از خدا می داند. یعنی انسان گمان می کند میرا نیست. خدا یعنی حی همیشه حی، زنده همیشه زنده، ولی آیا انسان زنده همیشه زنده است؟ پس چرا می میرد؟ انسان باید مدام این اندیشه کردن در مرگ و اندیشیدن به مرگ را در خود بازتولید کند که از دیدگاه من نه فقط انرژی منفی نیست بلکه سبب رشد و تعالی انسان می شود چونکه قدر زندگی را بیشتر می داند.
هنوز هم که هنوز هست وقتی نام «حمید سمندریان» را به زبان می آورم اشک در چشمانم جمع می شود، دست خودم نیست، این امر تصنعی و نقش بازی کردن و ادا هم نیست. هنوز هم که هنوز هست این حس را در خودم زنده نگه می دارم که پیام دهکردی یادت نرود که روزی آرزوی دست نیافتنی زندگی تو ۲ چیز بود؛ دیدن حمید سمندریان و دیدن ساختمان تئاتر شهر در مصاحبه ای از من پرسیدند که کرونا را در یک یا ۲ کلمه تعریف کنم و من گفتم «فرصت و تهدید». انسان های بسیاری قربانی شدند، در سال ۹۹ برخی از هنرمندان، ورزشکاران و مردم نازنینمان پرپر شدند، بله از این منظر تهدید است. اما اگر از زاویه دیگری بنگریم کرونا یک فرصت خواهد بود، یعنی اینکه اگر کرونا به سراغ ما نیامده دارد این پیغام را به ما می دهد که مرگ وجود دارد و نزدیک است پس جاودانگی بی مفهوم است و از بین می رود.
هنوز هم که هنوز هست وقتی نام «حمید سمندریان» را به زبان می آورم اشک در چشمانم جمع می شود، دست خودم نیست، این امر تصنعی و نقش بازی کردن و ادا هم نیست. هنوز هم که هنوز هست این حس را در خودم زنده نگه می دارم که پیام دهکردی یادت نرود که روزی آرزوی دست نیافتنی زندگی تو ۲ چیز بود؛ دیدن حمید سمندریان و دیدن ساختمان تئاتر شهر. مدتی است توفیق حضور در تئاتر شهر را نداشتم ولی همچنان وقتی اجرایی داشته باشم، اتاق های گریم، پشت صحنه و خدمات بهداشتی را خودم شستشو می کنم و به دیوارهای اتاق ها شعر می چسبانم چونکه روزی که آمدم تئاتر شهر دور ساختمان دست می کشیدم و می چرخیدم؛ گویی عاشقی دور معشوقش می چرخد. وقتی برای نخستین بار داخل تئاتر شهر رفتم و در راهروها قدم می زدم گویی در رویا بودم.
اگر مدام به خود یادآوری نکنیم، گرفتار نسیان می شویم و وقتی گرفتار فراموشی شویم توهم قدرت و جاودانگی به سراغمان می آید. بنا بر این «عدم»، راز چیزی بوده که تحول برای من رقم خورده و «وجود» برایم معنای بهتری پیدا کرده است. گاهی که با خود عمیق می شوم می بینم که ساختار جهان هم اینطور است؛ شب هست که روز معنا پیدا کند، گرسنگی هست که سیری معنا پیدا کند.
* وقتی این صحبت ها را می کنید نشأت گرفته از باوری است که به آن رسیده اید. متأسفانه در عرصه تئاتر ایران شاهد بوده ایم که برخی هنرمندان وقتی آثاری را روی صحنه می برند و حرفی را می زنند، خود به آن باور ندارند که ناشی از زیست و تفکر فردی آنها است. به همین خاطر مخاطب هم با حرفی که روی صحنه زده می شود ارتباط برقرار نمی کنند.
بدون تردید نوع نگاه هر هنرمند به جهان پیرامونش که برآمده از زیست واقعی او است در اثرش متجلی می شود و درصورتیکه بخواهد آنرا قلب کند، بی گمان ارتباط واقعی اثر با مخاطب مخدوش خواهد شد.
* تئاتر ایران نیازمند هنرمندانی است که به حرفی که روی صحنه می زنند باور داشته باشند. نسل جوان تئاتر هم از نسل گذشته خود چنین انتظاری دارد. شاید دلیل گسستی که بین نسل های قبل و نسل جوان تئاتر رخ داد فقدان همین باور و ایمان به حرف خود روی صحنه باشد. شما باور و ایمان خویش را با نسل جدید چگونه به اشتراک می گذارید؟
معتقدم جامعه پیشران جامعه ای است که دارای کنش است و جامعه عقب مانده و منحط جامعه واکنشی است. ما نیاز داریم که کنش داشته باشیم. این کنش را به علل مختلف تئاتر ایران نتوانسته آنگونه که شایسته و بایسته است انجام دهد و همه این مساله به تئاتری ها ربط پیدا نمی کند بلکه قسمتی از آن به دولت ها و سیاستگذاری ها مربوط است که آمده اند و رفته اند و هر بار با تعریفی جدید صدمه جدیدی به وجود آورده اند و یا کارهایی را باید انجام می دادند که نداده اند.
* نگاهی جدی به تئاتر نداشته اند و باری به هر جهت با آن مواجه گشته اند.
بنابراین محصول آن فضا، محصول فضای پر از ترس و فضایی سرشار از ناامنی که همیشه در تاریخ این کشور قرن ها بوده، یک پیکره قطعی در پس پشت ذهن همه آدم ها به وجود آورده است. بدین سبب هنرمندان نسل پیشین با همین ها، با ترس هایی که از کودکی برایشان به جامانده، از دوران جنگ، از روزهای فقر، از روزهای قضاوت کردن های بی رحمانه و از روزهای نگاه های متحجر و متعصب، زندگی می کنند. وقتی ترس در انسان نهادینه می شود کمتر می تواند رفتار قدرتمند و صادق داشته باشد.
* خود شما هم تجربه چنین وضعیتی را داشتید؟
بله، بدین سبب خروجی اثر چیزی نمی گردد که هنرمند هست. سلطه بلامنازع و سیطره قدرتمند فضای مجازی و سرعت دسترسی به حجم بالای اطلاعات در زمان اندک، سبب شده تا نسل جدید با دنیا به شکل واقعی تری برخورد می کند. به همین خاطر در ریختار لباس، مد و بسیاری چیزهای دیگری پایبندی هایی که در نسل های قبل می دیدید در نسل جدید نمی بینید؛ البته منظور من بی حجابی و بدحجابی نیست، منظورم این است که احساس می نماییم نسل جدید نسل بی قیدی است که اصلاً اینطور نیست. اتفاقاً نسل جدید نسلی واقعی است و این از نظر من یعنی رشد.
* یعنی نسل جدید با زندگی و دیگران صادق است و ریاکارانه برخورد نمی کند.
بله، همین است که هست.
* زندگی خویش را صادقانه نشان میدهد.
در رابطه با پدر و مادرش همین است؛ ما دوستش نداریم، در ارتباط با دوستانش همین است و در ارتباط با استادش هم همین است. ما دوستش نداریم و مدام با رفتار خود با بزرگترها رفتار آنها را می سنجیم. بحث من بی تربیتی نیست چونکه بی تربیتی در هر شکلش ناپسند است اما نسل جدید خودش است. من معتقدم میان نسل قبل و نسل جدید به جای یک شکاف یا گسست یک گسل وجود دارد که با جلسه، با پند و نصیحت برای نسلی که دوست دارد واقعی زندگی کند درست نمی گردد. نسل جدید ضد هر نگاه از بالا به پایین که به او دستور بدهند چه انجام بده و چه انجام نده، به پا خاسته است. از نظر من شاید تنها راهی که بتواند مؤثر باشد این است که اول از همه ما به سمت نوسازی اندیشه ها و تفکرات خودمان چه در سطح جهان بینی و فلسفه و چه سطح دانش و آموزه های خود از تئاتر حرکت نماییم. گام دوم عمل کردن است یعنی به چیزهایی که رسیده ایم انجام دهیم.
معتقدم نسل نو به لحاظ نبوغ و شور با استعدادتر و جلوتر از نسل های پیشین است که البته باید باشد چونکه جهان رو به جلو است اما اشکالاتی هم دارد. وقتی ما بعنوان نسل قبل تر آغاز به کار کردن می نماییم از نسل جدید بعنوان بازیگر جدید، نمایشنامه جدید و طراح جدید دعوت به همکاری نماییم. نسل نو نگاه جدیدی هم دارد و ما آرام آرام با عملمان بصورت غیر مستقیم پیوند را برقرار نماییم. نسل جدید وقتی ببیند که ما نمی خواهیم رابطه خود با او را به مانند نوچه پروری تعریف نماییم، وقتی ببیند نسبت به او نگاه بالا به پایین نداریم و به عقایدش احترام می گذاریم، چرا باید زاویه بگیرد. اینکه ما گمان نماییم پانسمان و مرهم گذاری روی این گسل تبدیل به یک درمان عاجل می شود، امکانپذیر نیست چونکه چیزهایی فرو ریخته است.
برای ترمیم صدمه های فرهنگی سال ها و دهه ها زمان نیاز است. امروز بزرگترین معضل جامعه ما دروغ است و تعدادی از مدیران و مسئولان در راه راست حرکت نمی کنند. معتقدم اگر صادق ترین افراد جهان را انتخاب و به آنها مسئولیت بدهیم، برای درست کردن این جامعه بصورت عملی، واقعی و حقیقی که زیستش صادقانه شود چندین دهه زمان لازم است چونکه نخستین اصلی که باید درست شود این است که عادت به بزه را در فرد درست کند چون فرد به دروغگویی عادت کرده است.پیام دهکردی در نمایش «مرد بالشی»
* نکته ای که وجود دارد این است که نسل قدیم تئاتر در فعالیت و حضورش در تئاتر به صورتی به خود دروغ می گوید. نسل قدیم یک ثباتی را برای خویش در نظر گرفته و حاضر نیست که آنرا از دست بدهد. بدین جهت هیچ چیزی برای او نه فرصت و است و نه تهدید و فقط انتقاد می کند. او هیچ تغییری برای خود ایجاد نمی کند و به صورتی به خود دروغ می گوید. شاید چون نسل جدید با خودش صادقانه تر برخورد می کند این گسل بین نسل قبل و نسل جدید شکل گرفته است.
دقیقاً. نسل جدید اگر این روحیه را از دست دهد شبیه به ما خواهد شد و باردیگر تاریخ تکرار خواهد شد. وقتی نسل ما در دهه ۷۰ وارد عرصه شد صادق بود و از درونش اندیشه های نو و ده ها نگاه متکثر بیرون آمد که هیچکدام با هم ربط نداشت و در نوع خود یگانه بود اما به مرور به سبب فراموشی، کار نکردن روی خود و احساس جاودانگی، برخی هنرمندان تبدیل به پاسبان آن خلاقیت اولین می شوند پس همان را بازتولید می کنند، در نتیجه رشدشان رشد نیست یک فرو رفتن در جا است. آنها تلاش می کنند که آن تجربه اولین را جاودانه کنند در صورتیکه جاودانه نیست که اگر جاودانه به دست نمی آمد، جاودانه نبود که آن جوشش صورت گرفت. تئاتر این را به ما یاد داده که به پشت سر نگاه نکنیم بلکه نگاه مان به جلو باشد.
نمی توان کاری نکرد و انتظار شکوفایی داشت. دلیل اینکه وضعیت فرهنگ ایرانی نامطلوب است، کار نکردن در این حوزه می باشد. اگر در حوزه نظامی و تسلیحات نظامی رشد کرده ایم به سبب کار عملیاتی مستمر و مدام در این حوزه طی دهه های گذشته است. متأسفانه در حوزه فرهنگ مرتکب بیکاری شده ایم و کاری نکرده ایم * متأسفانه همه به پشت سر نگاه می نماییم.
به همین دلیل ما مدام به عقب برمی گردیم و آسیبش این است که ما گرفتار آرمانشهر معکوس می شویم. اینکه می گوییم در گذشته چقدر تئاتر شکوه داشت، فضا سالم بود، خلاقیت و تکثر داشت درست است چونکه با همه با صداقت کار می کردند و هیچکس در آن دوره برای پول کار نمی کرد. تئاتر برای ما یک امر قدسی، ناب و یگانه بود که بابت خواب و خوراک نداشتیم و ساعت ها تمرین می کردیم و حاصل آن جوشش و خلاقیت و لحظات ناب بود. هم اکنون این کارها را انجام نمی دهیم ولی انتظار آن وضعیت را داریم که امکانپذیر نیست چونکه نمی توان کاری نکرد و انتظار شکوفایی داشت. دلیل اینکه وضعیت فرهنگ ایرانی نامطلوب است، کار نکردن در این حوزه می باشد. اگر در حوزه نظامی و تسلیحات نظامی رشد کرده ایم به سبب کار عملیاتی مستمر و مدام در این حوزه طی دهه های گذشته است. متأسفانه در حوزه فرهنگ مرتکب بیکاری شده ایم و کاری نکرده ایم.
تنها دلیل اینکه هنوز فرهنگ و هنر زنده مانده، کوشش های منقطع و مختصر اشخاص برمبنای دغدغه های شخصی است. ما در حوزه فرهنگ به سبب کار نکردن خسران بسیار دیده ایم. امکان ندارد کاری در حوزه فرهنگ انجام ندهیم و نتیجه بگیریم به قول حافظ «مزرع سبز فلک دیدم و داس مه نو / یادم از کشته خویش آمد و هنگام درو»، ما چیزی نکاشته ایم و امروز هم نمی توانیم چیزی برداشت نماییم. صدمه های اجتماعی امروز ما و اینکه مردم ما گرفتار لجاجت اجتماعی شده اند به این علت است که کار فرهنگی نشده است. ما در حوزه فرهنگ کار نکردیم و جامعه به سمت سطحی شدن رفته و از طرف دیگر جریانات نفوذ هم کار خویش را کرده است.
انسان نیازمند غذا است که این غذا یا جسمانی یا روحانی است که غذای روحانی همان غذای فرهنگی شامل فیلم، سریال و رسانه است که اینها را مردم ندارند یعنی ما کم کاری کردیم و شاید کاری به آن معنا انجام ندادیم. محتوایی که مردم می خواهند را برایشان فراهم نکردیم یا محتوای بد عرضه دادیم اما مردم گرسنه بودند.
* ما بعنوان مسئولان و تصمیم گیرندگان؟
به عنوان مسئولان و تصمیم گیرندگان، هنرمندان و همه ما در یک گناه دسته جمعی سهیم هستیم. در این شرایط جریان نفوذ کار عملیاتی خویش را اجرایی و تفکر خویش را پیاده می کند. تفکر جریان نفوذ در تضاد کامل و قطعی با اندیشه های ناب ملی، مذهبی و هویتی ما است. جریان نفوذ ذره ای دغدغه این وطن را ندارد، دغدغه فروپاشی این وطن را دارد ولی دغدغه انسجام و یکپارچگی اش را ندارد. وقتی ما کاری انجام نمی دهیم دیگران برای ما محتوا، رسانه، سریال، فیلم و موسیقی تولید می کنند و جریان نفوذ در بسته های زیبای هنر که روی جامعه تأثیرگذار است کار خویش را عملیاتی می کند. بعد از آن ما شاهد این معضل می شویم که زبان فارسی در سطح جامعه کمرنگ می شود و از هر ۱۰ کلمه نیمی از کلمات انگلیسی می شوند، زبان بدن جامعه تبدیل به زبان بدن خارجی ها می شود، دیگر کسی موسیقی ملی را دوست ندارد و محتوای آثار به سمت خشونت، انزوا و مسائل جنسی حرکت می کند. اینها نشأت گرفته از کلاس ها، آموزشگاه ها و دانشگاه هایی است که جریان نفوذ بوسیله رسانه، فیلم، سریال و موسیقی ای که برای ما تأسیس کرده و ما ناخودآگاه در آنها تحصیل کرده ایم.
جریان نفوذ، لذت بردن از یک پدیده را مقابل چشمان ما آفتابی می کند یعنی به ما نشان میدهد فردی با سبک زندگی خارجی از زندگی خود لذت می برد در نتیجه آن سبک زندگی، سبک زندگی ما می شود. ما تغییر می نماییم و هیچگاه به آن لذت نمی رسیم اما سبک زندگی مان تغییر کرده است بنا بر این امروز هویت ملی، مذهبی و در رأس همه هویت ایمانی ما به شدت رو به فروپاشی است جریان نفوذ، لذت بردن از یک پدیده را مقابل چشمان ما آفتابی می کند یعنی به ما نشان میدهد فردی با سبک زندگی خارجی از زندگی خود لذت می برد در نتیجه آن سبک زندگی، سبک زندگی ما می شود. ما تغییر می نماییم و هیچگاه به آن لذت نمی رسیم اما سبک زندگی مان تغییر کرده است بنا بر این امروز هویت ملی، مذهبی و در رأس همه هویت ایمانی ما به شدت رو به فروپاشی است. اگر چاره عاجل نداشته باشیم در نسل های آینده زبان، فرهنگ، هویت، باور و آیین های ما دستخوش زوال می شود و خسران های جبران ناپذیری می بینیم. در اروپا تاریخ، هویت، باورها و آیین های خویش را حفظ می کنند حتی به شکل موزه ای. موزه ها دانشگاه های عبرت جهانیان هستند اما ما چقدر روی موزه ها اهتمام داشتیم و چقدر تاریخمان را با مردم صادق روایت کردیم؟
وقتی این کارها را نمی نماییم جامعه و نسل های نو فاصله می گیرند و جریان نفوذ کار خویش را انجام می دهد. افراد بسیاری برای حفاظت از این وطن رفتند و جان خویش را فدا کردند، چرا نسل امروز حرمت گذاری لازم را برای آنها ندارد؟ مقصر کیست؟ مقصر آنها هستند که رفتند و امکان یگانه شان را که حیاتشان بود فدا کردند یا نسل جدید است که فاصله گرفته؟ مقصر ما هستیم، ما با مرتکب شدن به گناه و غفلت های دست جمعی ناخواسته و در بعضی موارد خواسته چون پیاده نظام آن جریان نفوذ بودیم، فضایی را فراهم کردیم که تمام مفاهیم، مضامین و جریان هایی که زیبایی زندگی انسان معاصر است رنگ ببازد و او به سمتی حرکت نماید که دیگر راهکاری برای آن نداشته باشیم. در حوزه فرهنگ با روحیه نظامی گری برخورد شده چونکه فرهنگ را پادگان فرض کرده ایم در صورتی که فرهنگ لطیف ترین و حساس ترین حوزه است و از با اهمیت ترین جراحی های مغز و اعصاب هم شکننده تر است. ما در حوزه فرهنگ قهرآمیز برخورد کردیم.
ما می توانستیم به جای مقابله کردن با موسیقی رپ، تلفیقی و راک به شکلی برخورد نماییم که محتوای مناسب جامعه مان توسط این موسیقی ها تولید شوند اما با رفتار قهرآمیز خود کاری کردیم که به غیر از تعداد انگشت شماری، اغلب محتواها بر خلاف ارزش های فرهنگی جامعه و خانواده ما تولید شوند.
در این شرایط من هنرمند هم این صداقت را با خود ندارم که بنشینم و بگویم از همه چیز تهی شده و ایده ای هم ندارم و شروع کنم به باردیگر به دنیا آمدن. من پیام دهکردی ای بودم که «مرگ فروشنده» را بازی کرد ولی حالا اگر می خواهم در همان هیمنه و شاید بزرگ تر کار کنم، باید سلوک آن موقع خویش را چندین برابر کنم تا کار جدیدی شکل بگیرد. ممکنست این کار جدید راه اندازی یک کتابفروشی باشد.
رابطه من با نسل دهه ۸۰ رابطه بسیار خوبی است و راز این رابطه این است که جهان را همزمان از دریچه نگاه او و خود نگاه می کنم و به نگاه او احترام می گذارم و ساعت ها با هم می نشینیم و صحبت می نماییم. وقتی احساس نماییم که سنمان بالا رفته و رو به زوال هستیم، دیگر خبری از تشویق ها نیست و تندیس ها به اتمام رسید، ناخودآگاه حرص می زنیم تا قدرت را حفظ نماییم. از لحظه ای که آغاز به حفظ قدرت و ذیل چتر جاودانگی راه رفتن می نماییم، آرام آرام خشت هایی از کاخمان برداشته می شود و حواسمان نیست و در یک نقطه، به قول همیشه استادم حمید سمندریان، «چرخش دورنماتی» اتفاق می افتد یعنی چرخش به اوج سرعت خود می رسد و بلافاصله پس از چرخش به دور دایره وقتی سر برمی گردانیم نقطه صفر را می بینیم و در این وضعیت است که فروپاشی اتفاق می افتد. در این شرایط انسان تبدیل می شود به تندیسی از افسردگی و غُر.
* فقط از شرایط انتقاد می نماییم.
راهکاری نداریم، قدمی هم برنمی داریم و منتظر یک نجات بخش هستیم تا به ما بودجه ای بدهد تا کار نماییم. اگر قائل بر این هستیم که تئاتر یک ساحت تولید اندیشه است و خویش را هنرمند می دانیم، بدانیم که هنرمند یعنی یک چشمه همیشه جوشان. یکی مثل من به این نتیجه می رسد که باید تمرکز زدایی نماییم و در لوکیشن ها و جغرافیاها کوچک اتفاقات بزرگ را رقم بزنیم و از امکانات امروزی که تکنولوژی است استفاده نمائیم این اتفاقات را جهانی نماییم. معتقدم باید در همه حوزه ها به سمت شیوه های نو حرکت نماییم و آغوشمان برای تغییر باز باشد.
* خصوصاً هم اکنون که کرونا ثابت کرد به شکل و روال گذشته نمی توانیم زیست و رفتار نماییم.
الان بسیاری از مردم متأثر از کرونا هستند و بیشتر به هم ابراز علاقه و احساسات می کنند منتهی آدمیزاد فراموش کار است. اگر با این فراموش کاری حرکت نماییم دوران پساکرونایمان مانند دوران قبل از کرونا می شود تازه بمراتب سنگین تر خواهد بود.پیام دهکردی در کنار استاد حمید سمندریان در نمایش «ملاقات بانوی سالخورده»
الان باید به سمت جریان های نو، نگاه نو و شیوه های نو با نگاهی که ذیل نگاهی توأم با عقلانیت است چونکه باید بدانیم که چه چیزی در اختیار داریم و چگونه باید از آن استفاده کنیم؛ بعنوان مثال چاقویی در دست داریم که هم می توان از آن برای ضربه زدن به دیگران بهره برد و هم می تواند برای امور آشپزی استفاده گردد. اتفاقی که متأسفانه در فضای مجازی و شبکه اجتماعی شاهدش نیستیم البته در حال گذراندن تجربه خود است.
بسیاری کوشیدند فضا و شبکه های اجتماعی را انکار و حذف نمایند نتوانستند و هنوز قصد حذف کردنش را دارند ولی باز هم نمی توانند و شکست خواهند خورد. راهش پذیرش فضا و شبکه های اجتماعی است و شیوه برخورد باید تصحیح شود. اگر این صورت گرفت جامعه ما از یک جامعه چندشخصیتی به یک جامعه واقعی تبدیل می شود و جامعه واقعی یعنی راستی، تعالی و خوشبختی. این امر نیازمند یک کوشش همه گیر، تلاش بی وقفه همه گیر است.
* همه باید مسئولیتش را بپذیرند.
همه. تا زمانی که نسل جدید می بیند تصویری که از جامعه در تلویزیون عرضه می شود با آن چیزی که در کف خیابان وجود دارد متفاوت می باشد، آن نسل با ما فاصله می گیرد و ترجیح می دهد تلویزیونی را ببینید و یا در آغوش فرهنگ جایی قرار بگیرد که به زعم خودش شاید واقعی تر است. نکته ای که وجود دارد این است که همه اینها در تضاد با منافع ملی ما است و ما منافع ملی خودمان را به مسلخ می بریم و جریان های بیرونی که خیلی هایشان هم در داخل کشور هستند، با ساطور قطعه قطعه اش می کنند و هنوز بی خبریم و متوجه نشده ایم که چه بر سر وطن ما می آید. بحث من نژادپرستی یا تعصب بی جا نیست بلکه ما نسبت به جایی که در آن زندگی می نماییم مسئولیت داریم.
من مسئول تاریخ نیستم اما تاریخی را که در آن هستم باید مسئولانه زندگی کنم. این دغدغه را باید در من ایجاد کنند، آموزش این دغدغه را به وجود می آورد و آموزش را نهادهایی که به صورت مستقیم یا غیر مستقیم متولی این امر هستند ایجاد می کنند؛ از صدا و سیما گرفته تا آموزش و پرورش و وزارت علوم. وقتی ایجاد نشود من دغدغه ای ندارم، زباله را در خیابان می اندازم و درخت ها را به آتش می کشم ولی وقتی به خارج از کشور سفر می کنم به جهت اینکه پوست تخمه ای را به یک سطل زباله برسانم کیلومترها پیاده روی می کنم. این امر نشانگر این است نسبت به جهانی که در آن زندگی می نماییم گرفتار یک وادادگی فرهنگی شده ایم.
در رفتار کارگردان های بزرگ دنیا شاهد خطر کردن هستیم و این خطر کردن جزو ارکان شاکله وجودی آنها بوده و به سمتش حرکت کرده اند. اساسا تعدادی از آثاری که کار کرده اند آثار ضعیفی بوده اما خطری که به شکست منتهی شود بهتر از ترسی است که منجر به مرگ شود. بزرگترین بازیگران دنیا هم تمام آثارشان شاخص نبوده، ۲ یا ۳ کار یگانه در تاریخ دارند، چند کار معمولی و تعدادی کار بسیار ضعیف اما این آثار ضعیف، ناقض هنرمند بزرگ بودن شان نیست این صحبت های من تلاش ها و کوشش هایی که صورت گرفته را نفی نمی کند ولی قرار نیست فقط بگوییم که همه چیز خوب است. ما باید جراحی و تومورها را شناسایی و استخراج نماییم و درمان را پیش بگیریم تا به بهبودی کامل برسیم. این فرایند اساسا فی نفسه فرایند دردناکی است؛ به تعبیر دکتر علی رفیعی که عمرشان دراز باد «یک زایمان دردناک است». تا زمانی که این اتفاق نیفتد ما از این مسأله عبور نمی نماییم و اگر هم عبور نماییم عبورهای مقطعی، هیجانی و جوگیرانه است.
* چرا جسارت شکستن فضای قدیمی و تکراری در تئاتر ما وجود ندارد؟ چرا اصرار بر تکرار داریم؟ نسل جدید به صورتی این کار را انجام می دهد ولی اینکه نسل قبل آگاهانه نیاز به تغییر را احساس و این تغییر را اجرا نماید بسیار تأثیرگذار خواهد بود. چرا در همه شرایط مدام به فکر استفاده از یک روند تکراری هستیم؟
ترس.
* ترس از چه؟
ترس از دست دادن موفقیت های پیشین. این ترس در شکل آگاه و ناخودآگاه وجود دارد. من بعنوان پیام دهکردی حتی اگر هم بگویم نمی ترسم باز هم ناخودآگاه به این فکر می کنم که مبادا از کار قبلی ام ضعیف تر باشم.
* با کارهای قبلی خود مقایسه شده و کار جدیدتان زیر سؤال برود.
ترس برادر مرگ است. وقتی بترسید مرگ به سراغتان می آید. مرگ همان عدم است پس فرد از بین می رود و دیگر شاخص نیست و نمی تواند کار خلاقانه انجام دهد. اگر در وضعیت آرمانی و حتی شرایط معقول هنرمندی نتواند مانند گذشته خود حرکت نماید، تنها دلیلش ترس است. آن چیزی که در گذشته بعنوان یک نقطه عطف رقم خورده ناشی از شجاعت من بوده است و من نمی توانم با ترس چیزی را به دست بیاورم که از شجاعت به دست آورده بودم. در کهنسالی هم انسان می تواند با شجاعت اتفاقی را رقم بزند.
استاد شجریان قبل از آلبوم «شب، سکوت، کویر» استاد بوده و خویش را به ثبات رسانده و صاحب سبک است ولی با همان روحیه ای که او را صاحب سبک می کند با «شب، سکوت، کویر» برخورد می کند. به همین خاطر شما در این اثر شجریانی را می بینید که با همه شجریان های قبل از آن متفاوت می باشد. حتی استاد آوازهای این اثر را چند سال بعد بار دیگر ضبط می کند. کمتر استادی را پیدا می کنید که در این قواره باشد و اثری را ضبط کند و بعد تصمیم بگیرد که اثر را باردیگر ضبط کند. دلیل این امر ترس نداشتن استاد شجریان از مقایسه با گذشته و یا حذف شدن است؛ او فرزند زمانه خود است بنا بر این در آثار استاد شجریان می توانید روند تحول و حرکت فرهنگی جامعه ایران را پیدا کنید.
در رفتار کارگردان های بزرگ دنیا شاهد خطر کردن هستیم و این خطر کردن جزو ارکان شاکله وجودی آنها بوده و به سمتش حرکت کرده اند. اساسا تعدادی از آثاری که کار کرده اند آثار ضعیفی بوده اما خطری که به شکست منتهی شود بهتر از ترسی است که منجر به مرگ شود. بزرگترین بازیگران دنیا هم تمام آثارشان شاخص نبوده، ۲ یا ۳ کار یگانه در تاریخ دارند، چند کار معمولی و تعدادی کار بسیار ضعیف اما این آثار ضعیف، ناقض هنرمند بزرگ بودن شان نیست. اگر هنرمند خطر کند موفق است وگرنه پاسبان آن چیزی که به دست آمده که می تواند یک تندیس باشد، سیمرغ بلورین باشد یا یک موفقیت. تمام موفقیت های من که نقاط عطف کارنامه کاری من شده اند ناشی از خطر کردن بوده اند.
* هم اکنون چقدر خطر می کنید؟
هنوز هم خطر می کنم.
* البته این روند و تغییری که در زیست خود داشتید حاکی از خطر کردن است.
وقتی در اوج ثبات، درآمد و شهرت باشید ولی با همه اینها خداحافظی کرده و مهاجرت کنید خطر کردن است و من خطری بالاتر از این متصور نیستم به شرط اینکه بهتر شوید. در روند کاری ام هم این خطر کردن وجود دارد. همیشه وقتی در کاری حس خوب داشته ام آنرا انجام داده و با مردم به اشتراک گذاشتم ولی هیچوقت صرفا به خاطر خوش آمدن مردم کاری را انجام نداده ام. تجربه به من ثابت کرده که هر جا خطر خردمندانه کرده ام نه فقط ضرری نصیبم نشده بلکه برد داشته ام یعنی خروجی متفاوت و عجیب بوده است.
در حال حاضر هم مقرر است از شهر لاهیجان به روستا بروم و در روستا زندگی کنم که این امر هم خطر کردن است. در شرایطی که همه در دشواری های اقتصادی هستند و به سختی زندگی می کنند، درهای مؤسسه «امید» پیام دهکردی را باز نگه داشته ام در صورتیکه هر عقل جاودانه طلب محافظه کار شاید ترسویی به من می گوید مؤسسه را بفروشم و با پول آن از مستأجری خارج شوم و خانه ام را در لاهیجان بسازم اما من به خود می گویم اگر اینطور عمل کنم پس خطر کردن کجاست؟ پس رشد کردن چه می شود؟
معتقدم آدمی وقتی با صداقت و راستی و با پیمانی که بین خود و خدای خود دارد و بصورت واقعی در مسیری که انتخاب نموده حرکت می کند تا فرزند زمانه خود باشد، هر اتفاقی در راه برایش رخ دهد اساسا خوب است؛ به قول حافظ «در طریقت هر چه پیش سالک آید خیر اوست / در صراط مستقیم ای دل کسی گمراه نیست». مسیر خود فرد را راهنمایی می کند، ترس سبب می شود که مانداب شویم، بگندیم و از یادها هم برویم.
من روزی که به لاهیجان رفتم خیلی ها به من گفتند که فراموش می شوی و از یادها می روی ولی من همان موقع گفتم که اگر مقرر است فراموش شوم بهتر است زودتر فراموش بشوم و همین امروز با فراموشی مواجه شوم چونکه امروز تهی از تهی به لاهیجان می روم. خدا را شکر در کارم تقریباً ترس ندارم و روحیه خطر کردن را دارم ولی در زندگی متأسفانه هنوز ترس ها و تردیدهایی دارم ولی تلاش می کنم در زندگی ام هم به سمت خطر کردن ذیل یک نگاه خردمندانه حرکت کنم؛ خطر کردن برای تعالی و رشد، رشد یعنی عقلانیت و خرد.
عکس ها: آرمین کرمی