فیلمسازان كوتاه در میزگرد مهر؛ مخاطبانی كه كرونا برای فیلم كوتاه آورد

سه فیلمساز سینمای کوتاه ضمن تشریح وضعیت کارهای خود در سال قبل عنوان کردند که سینمای کوتاه در قیاس با سینمای بلند توانست از مصائب ناشی از بحران کرونا مصون بماند.

خبرگزاری مهر -گروه هنر-زهرا منصوری: اکران به مفهوم عام را ندارند، اما از اساسی ترین مقولات برای آماردهی مدیران سینمایی هستند، درآمدشان از محل جوایز جشنواره و گاهی فروش حق پخش است، بچه های فیلم کوتاه را می گویم که در چند سال اخیر به گواه خیلی از کارشناسان سینما توانسته اند پیشرفت درخوری در حوزه فیلمسازی داشته باشند هرچند هنوز به لحاظ محتوایی مانند سینمای بلند برای رسیدن به قله راه بسیار دارند.
فیلم کوتاه نه از منظر موفقیت های بین المللی که از جهت مصون ماندن از ترکش های بحران کرونا نیز قابل بررسی است؛ این را بچه های فیلم کوتاه می گویند که در یک سال قبل کرونا از رهگذر بسترهای آنلاین برای آنها مخاطبانی را نیز به همراه آورده است هرچند نمی توان لطمه های کرونا به تمام مشاغل را انکار کرد اما فیلم کوتاه با هر مشقتی توانسته خودرا از این تنگنا برهاند.
با دو نفر از کارگردانان فیلم کوتاه که در سال قبل موفقیت های داخلی و خارجی را به ارمغان آورده اند و همین طور یک نفر از کارگردانان فیلم کوتاه که هم اکنون فیلمش روی پرده است به گفتگو نشستیم.
مهدیار ماندگار کارگردان فیلم کوتاه «اسب سفید بالدار» و مریم اسمی خانی کارگردان «وضعیت اورژانسی» همچون این کارگردانان هستند. حسین ترک جوش نیز این روزها «انبار» را روی پرده دارد.
شرح بیشتر از این گفتگو را در زیر بخوانید:
* در یک مرور کلی بنظر می رسد آن اندازه که سینمای بلند از بحران کرونا در ابعاد مختلف، متضرر شد و لطمه دید، دو حوزه سینمای مستند و کوتاه، لطمه ندیدند، راه خودرا در یکسال گذشته طی کردند، حیاتشان را در پلت فرم های اینترنتی ادامه دادند و در مجموع شرایط متفاوتی نسبت به سینمای بلند داشتند. برای شروع بعنوان فعالان حوزه سینمای کوتاه بفرمایید چقدر این تصویر که از بیرون به نظر می آید، مطابق واقعیت است؟ وضعیت سینمای کوتاه در سایه بحران کرونا چگونه بود؟
مهیار ماندگار: واقعیت این است که «سینمای کوتاه» از اساس و در وضعیت عادی هم سودی نداشته که بخواهد در وضعیت بحرانی متضرر شود! به تعبیری سینمای بلند تازه دارد شرایط سینمای کوتاه را تجربه می کند!
مریم اسمی خانی: ما اساساً چیزی برای از دست دادن نداشتیم (می خندد)!
ترک جوش: اگر برای فیلم کوتاه تبلیغ مناسب شود و فرهنگ سازی صورت بگیرد، حتی معتقدم فروش فیلم کوتاه می تواند از سینمای بلند هم سبقت بگیرد. چونکه بچه هایی که امروز در سینمای کوتاه فعال می باشند، از بسیاری از فعالان سینمای بلند و حرفه ای امروز قبل تر هستند ماندگار: شرایط ما در یکسال گذشته همان بود که بود؛ همان بودجه کم، همان حساب وکتاب شخصی، بدون بازگشت سرمایه. این شرایط مختص سینمای کوتاه در ایران هم نیست و همه جای دنیا همین است. از این منظر کرونا تأثیری بر سینمای کوتاه نداشت. حتی از منظر مخاطب شاید شرایط را کمی بهتر هم کرد چونکه مردم به پلت فرم های آنلاین رو آوردند و بیشترین مخاطب فیلم کوتاه هم در همین پلت فرم ها است.
حسین ترک جوش: همین امروز فیلم خود من در حال اکران است. انتظارمان هم این بود که مردم استقبال حداقلی از فیلم ها خواهند داشت ولی در سه هفته ای که از اکران فیلم گذشت، نشد آنچه انتظار داشتیم. رقمی که در گیشه ثبت شده واقعاً رقم خوبی نیست. قصه اصلی هم این است که ما فرهنگ سازی درستی برای فیلم کوتاه نکرده ایم. موسسه «هنروتجربه» که بانی این حوزه است باید برای اکران فیلم کوتاه فرهنگ سازی کند. باید کمک نماید تا مردم با فضای فیلم کوتاه آشنا گردند. اگر برای فیلم کوتاه تبلیغ مناسب شود و فرهنگ سازی صورت بگیرد، حتی معتقدم فروش فیلم کوتاه می تواند از سینمای بلند هم سبقت بگیرد. چونکه بچه هایی که امروز در سینمای کوتاه فعال می باشند، از بسیاری از فعالان سینمای بلند و حرفه ای امروز قبل تر هستند.
* اما همین امروز و در فضای پلت فرم ها دسترسی مردم به فیلم کوتاه بسیار بیشتر شده و بنظر می رسد بیش از شرایط اکران عمومی از فیلم ها استقبال می شود.
ترک جوش: بعید می دانم اینطور باشد. من خیلی در بین مردم می روم تا سوژه هایی برای کارهایم پیدا کنم. وقتی درباره فیلم کوتاه با مردم صحبت می کنم، خیلی شناختی ندارند و مشکل همان فرهنگ سازی ای است که به آن اشاره کردم. هنوز آن اتفاقی که باید، رخ نداده است. همین امروز به پردیس سینمایی چارسو بروید و ببینید فیلم های کوتاه چقدر مخاطب دارند…
* این شرایط برای فیلم های بلند هم هست، به رغم اینکه پیشینه طولانی تری نسبت به فیلم کوتاه دارند.
ترک جوش: بله واقعاً شرایط فیلم کوتاه امروز خیلی بهتر از حتی چهار سال قبل است اما هنوز اتفاقی که باید رخ نداده است. در وضعیت کرونائی می توانیم روی اکران پرده ای و مجازی بصورت موازی سرمایه گذاری نماییم. اگر هر دو حوزه هم زمان جلو برود به نظرم به نتایجی بهتری می رسیم..
ماندگار: البته اکران فیزیکی و یا پرده ای فیلم کوتاه، فکر می کنم در هیچ جای جهان وجود ندارد. اینطور نیست که بگوییم در ایران فرهنگ سازی نشده است. در اروپا هم شرایط سینمای کوتاه همین است.
اسمی خانی: واقعیت این است که مخاطب عادت به تماشای فیلم کوتاه ندارد…
ترک جوش: چه ایرادی دارد ما از دیگران در این عرصه سبقت بگیریم. ما فرهنگ سازی نماییم.
اسمی خانی: اتفاقاً فعال شدن پلت فرم ها موجب استقبال بیشتر مخاطب از فیلم های کوتاه هم شده است. اما اینکه مخاطب به جایی برسد که به نیت تماشای فیلم کوتاه بلیت تهیه نماید و به سینما برود، بعید می دانم حالا حالاها امکان تحقق داشته باشد.
* می توانیم بگوییم کرونا هر چند به ضرر سینمای بلند بود اما موجب بیشتر شدن مخاطب سینمای کوتاه شد؟
اسمی خانی: به تعبیری بله. البته درست تر این است که بگوییم کرونا شرایط سینمای بلند و کوتاه را یکسان کرد. یعنی محدود شدن فضا اکران فیلم های بلند، سینمای بلند را شبیه سینمای کوتاه کرده است. اگر امروز سایت های مانند «هاشور» و «وودیو» به فیلم کوتاه اختصاص دارد، سینمای بلند هم ناگزیر سراغ سایت هایی مانند «فیلیمو» و «نماوا» رفته است. دیگر این طور نیست که من بخواهم دست خانواده ام را بگیرم و به سینما ببرم. همانطور که یک فیلم بلند را می توان در خانه پخش کرد، یک فیلم کوتاه را هم می توان. فیلم کوتاه و فیلم بلند در هر حال مخاطب خاص خودرا دارند.
اسمی خانی: نکته اینجاست که مخاطب فیلم کوتاه زمانی برای یک فیلم وقت می گذارد که بداند فیلم خوب می بیند. واقعیت هم این است که باید بپذیریم فیلم کوتاه خوب، هم اکنون کم است. همین سال ۹۹ از میان صد و خرده ای فیلم کوتاه تولیدشده، شاید چهار، پنج فیلم را می توان تماشا کرد افرادی مثل من شاید هم زمان مخاطب فیلم کوتاه و بلند باشند اما برخی افرادی بیشتر به فیلم کوتاه علاقه مندند و برخی دیگر فقط فیلم بلند می بینند، هر چیزی هم باشد تماشا می کنند. نکته اینجاست که مخاطب فیلم کوتاه زمانی برای یک فیلم وقت می گذارد که بداند فیلم خوب می بیند. واقعیت هم این است که باید بپذیریم فیلم کوتاه خوب، هم اکنون کم است. همین سال ۹۹ از میان صد و خرده ای فیلم کوتاه تولیدشده، شاید چهار، پنج فیلم را می توان تماشا کرد که از آنها حال خوب گرفت و فکر آدم به آنها مشغول شود. از این دست تولیدات بسیار کم شده است و عرصه سینمای کوتاه تبدیل به حوزه ای شده است که حالا عده ای بیایند و تجربه ای بکنند و سریع بروند سراغ ساخت فیلم بلند تا به زعم خودشان، وارد سینما شوند!
ماندگار: من خودم همیشه عاشق سینمای کوتاه بوده، هستم و خواهم بود. زمانی هم اگر فیلم بلند بسازم، بازهم ساخت فیلم کوتاه را رها نمی کنم. اما باید بدانیم سینما به مفهوم هنری که مخاطب آنرا دنبال می کند و امروز تاریخی برای خود دارد، ناظر به سینمای بلند است. نمی توانم توقع داشته باشم سینمای کوتاه مخاطب زیادی داشته باشد. البته که خوب است به ویژه در حوزه پلت فرم ها مخاطبان سینمای کوتاه بیشتر شود، اما از منظر اکران عمومی و نمایش فیلم کوتاه بر پرده خارج از فضای جشنواره ها، شخصاً از همین شرایط امروز هم راضی ام و فکر می کنم مسیر خوبی را تا امروز طی کرده ایم. همین که «هنروتجربه» در هر فصل سه ماهه چند فیلم کوتاه را اکران می کند، اتفاق بسیار خوبی است. طبیعتاً فضای اکران آنلاین، جای پیشرفت بسیار بیشتری برای فیلم کوتاه دارد.
* با عنایت به این که درحال حاضر پایانی برای بحران کرونا متصور نیستیم، احتمالاً این پروسه ادامه هم خواهد داشت و مردم بیشتر و بیشتر با «فیلم کوتاه» آشنا می شوند…
ماندگار: موافقم. همین امروز هم تا حدودی این اتفاق رخ داده است. این اتفاق به سینمای بلند خسارت زد و آنچه تحت عنوان «مرگ سینما» برخی مطرح می کردند، گویی کمی سریع تر صورت گرفت. دیگر ارزش فیلم دیدن در سینما، ابهت سابق را ندارد و آدم ها به آسانی در خانه فیلم می بینند. اکران آنلاین، همان قدرتی که سابق بر این متعلق به تلویزیون بود را از آن خود کرده است.
اسمی خانی: در پروسه تولید هم بیشتر سراغ سریال سازی رفته ایم و شاهدیم کمتر فیلم سینمایی در این شرایط کلید می خورد.
* برخلاف سینمای بلند، سینمای کوتاه کمتر هم در معرض لطمه از طرف معضل «قاچاق» است و آسان تر از بستر عرضه اینترنتی می تواند استفاده نماید.
اسمی خانی: بله چون فیلم های کوتاه کمتر شناخته شده اند و شاید جذابیتی برای سارقان نداشته باشد. طبیعتاً کسی که «شنای پروانه» را قاچاق می کند، می خواهد از عرضه بدون مجوز آن پولی به دست آورد، اما بهترین فیلم های کوتاهی که همین امسال تولید شده است هم برای کسی شناخته شده نیست که فردی انگیزه سرقت آنها را داشته باشد. مهیار ماندگار و مریم اسمی خانی
* این استدلال درست است که حتی اگر یک فیلم کوتاه قاچاق هم شود، صاحب اثر چندان ناراحت نمی گردد و بیشتر ترجیح می دهد فیلمش گسترده تر دیده شود؟
ماندگار: این نگاه هست اما بالاخره ماجرای مالی برای ما هم موضوعیت دارد. اگر بخواهیم حرفه ای نگاه نماییم، بالاخره برای یک فیلم کوتاه هم هزینه شده است و در کنار عرضه فستیوالی و کسب جوایز، در نهایت باید روی فروشش هم حساب کند. به ویژه که امکان عرضه بین المللی امتیاز پخش فیلم های کوتاه وجود دارد و از این ظرفیت می توان استفاده نمود. هنوز سازوکارهایی مانند نمایش فیلم کوتاه در بعضی مدارس در خارج از کشور وجود دارد که به ازای آن مبلغی هم پرداخت می شود و همین ظرفیت ها می تواند منجر به بازگشت مالی برای یک فیلم کوتاه شود.
* البته که این ها مربوط به خارج از کشور است و در ایران بعید می دانم چنین فرصت هایی وجود داشته باشد!
ماندگار: بله این ها مربوط به خارج از کشور است. در ایران برای فیلم کوتاه سه راه وجود دارد. یکی حضور در جشنواره، یکی اکران در «هنروتجربه» و دیگری عرضه در وی اودی ها.
اسمی خانی: اکران در «هنروتجربه» چقدر بازگشت مالی دارد؟
ماندگار: فیلم آقای ترک جوش (انبار) در حال اکران است…
ترک جوش: بله، اما بعید می دانم بازگشت مالی آن چنانی داشته باشد. در سه هفته حدود دو میلیون تومان فیلم ما فروش داشت. از دیگر دوستانی هم که فیلمشان در این گروه اکران شده، وقتی پرس وجو کردم، غالباً می گویند، بد نبوده اما رضایت آن چنانی هم ندارند.
ماندگار: بله فیلم قبلی من هم با نام «آسمان آبی، زمین پاک» در باکس قبلی «هنروتجربه» اکران شد اما هنوز وارد جزئیات حساب وکتاب مالی اش نشده ایم. نمی دانم دقیقاً چه فروشی داشته اما مبلغی نمی گردد چون همان رقم گیشه هم بیش ۶ فیلم تقسیم می شود و فرمول هایی دارد که سر آخر خیلی بسیار کم می شود.
اسمی خانی: سال ۹۳ یا ۹۴ بعنوان یکی از نخستین فیلم های کوتاهی که در «هنروتجربه» اکران شد، من هم فیلمی را داشتم اما هیچ تماسی پس از آن با من گرفته نشد و خودم هم پیگیری نکردم. آنقدر که همه می گفتند کسی نمی رود فیلم ها را ببیند، انگیزه ای برای پیگیری نداشتم. اما جالب اینکه آنها هم با من تماس نگرفتند! حتی اگر ۵۰۰ هزار تومان هم فیلمم فروش داشت، طبیعتاً باید تماس می گرفتند که بیا پولت را بگیر! البته می دانستم هم که کسی به سینما نمی رود.
* وقتی تا این میزان از عدم بازگشت مالی در اکران ناامید هستید، چرا در تمام این سال ها بچه های فیلم کوتاه همیشه این مطالبه را داشته اند که آثارشان اکران شود؟
اسمی خانی: بالاخره علاقمند هستند فیلم خودرا روی پرده ببینند و فیلمشان روی پرده، دیده شود. فیلم کوتاه بالاخره همان «سینما» است، در تایم و زمان کوتاه تر، به ویژه امروز که فیلم های کوتاه ما کاملاً حرفه ای و با تجهیزات و عوامل حرفه ای تولید می شود. بطور قطع روی پرده اتفاق بهتری برای «فیلم» می افتد. برای خود فیلم ساز هم جادوی نمایش در سالن سینما حائز اهمیت می باشد.
* یعنی اصلاً بحث اقتصادی و درآمد حاصل از اکران مطرح نیست؟
اسمی خانی: تا امروز که درآمدی نداشته است. حتی پیش از کرونا هم اکران در «هنروتجربه» بازگشت مالی آن چنانی برای فیلم های کوتاه نداشت. تجربه ام می گوید تنها چیزی که می تواند برای فیلم کوتاه بازگشت مالی داشته باشد، کسب جایزه از جشنواره ها است.
ماندگار: ترتیب مراحل عرضه هم مهم می باشد. طبیعتاً اول باید فیلم را به جشنواره ارائه نماییم چون اگر اکران اینترنتی یا پرده ای شده باشد، در جشنواره ها پذیرفته نمی گردد. بعد می شود اکران پرده ای چون در صورت عرضه اینترنتی، شانس اکران پرده ای را از دست می دهید و مرحله آخر می شود عرضه آنلاین.
* آقای ترک جوش شما که همین روزها فیلم «انبار» را روی پرده دارید، از چه وجهی اکران بر روی پرده برایتان حائز اهمیت بود؟
ترک جوش: حتما قسمتی از آن دیده شدن فیلم و صحبت درباره آنست. فیلم ساز راهی را پیدا می کند تا بوسیله انتشار اخبار در رابطه با فیلم کوتاهش، به سمت سینما بلند برود. از نظر مالی اما هیچ سود خاصی ندارد.
ماندگار: خاطرم هست خانم نغمه ثمینی زمانی در یکی از کلاس هایشان می گفتند که زمانی همه شبیه کیارستمی می ساختند تا اینکه فرهادی آمد شبیه خودش ساخت و آنقدر ساخت تا دیگران شروع کردند شبیه او بسازند. می گفتند شما اهتمام کنید فیلم سازی باشید که شبیه خودتان فیلم می سازید * در بحران کرونا، شاهد بودیم که بچه های حوزه مستند خیلی سریع وارد میدان شدند و حتی خودشان را با شرایط وفق دادند تا درباره این موضوع تولید داشته باشند. در سینما کوتاه اما شاهد این واکنش سریع نبودیم و کمتر فیلمی متناسب با این موضوع در سالی که گذشت تولید شد. دلیل این اتفاق را چه می دانید؟
اسمی خانی: لزومش چه بود؟
* بالاخره وقتی پدیده ای با این سطح از دربرگیری جهانی و اهمیت، زندگی ما را تحت تأثیر قرار می دهد، سینمای کوتاه می تواند نسبت به آن واکنشی داشته باشد. به ویژه که برخی نهادها فراخوان پشتیبانی از آثار در رابطه با این موضوع را منتشر نمودند اما بازهم خروجی درخوری در این یکسال شاهد نبودیم.
اسمی خانی: شخصاً معتقدم سوژه «کرونا» آنچنان دراماتیک نیست که فیلم ساز بخواهد سراغش برود. بهترین فیلم ها درباره چنین پدیده ای، مثلاً شیوع یک ویروس ناشناخته، قبل از این تولید شده است. بسیاری از قبل ترها چنین بحرانی در سینما روایت شده است. چرا باید درباره موضوعی که تا این اندازه بد است، علاقه داشته باشم فیلمی بسازم؟ شما اگر می خواستید درباره «کرونا» فیلم بسازید سراغ چه سوژه ای می رفتید؟ چه حرف تازه ای درباره این بحران بیان کرد که مردم از آن ناآگاه باشند؟
ماندگار: این موضوع تاریخ انقضا دارد.
ترک جوش: بطور قطع ۵ سال دیگر که خبری از کرونا نیست، کسی دلش نمی خواهد فیلمی درباره کرونا ببیند. مگر آنکه مستند باشد. شخصاً ترجیح می دهم سراغ قصه ای نروم که تاریخ انقضا داشته باشد. همین امروز هم تعدادی فیلم با موضوع کرونا تولید شده است و برای آن جشنواره هم برگزار کردند، اما چه کسی حاضر است این فیلم ها را ببیند؟
* درباره تأثیر کرونا بر پروسه تولید و ساخت فیلم کوتاه هم کمی توضیح می دهید، به ویژه که این بحران در سینمای بلند مشکلات بسیاری را به همراه داشت.
اسمی خانی: خودم پروژه ای را در روزهای کرونا در دست نداشتم اما باتوجه به مشاهداتم از پروژه های دیگر می دانم هزینه های تولید بسیار بالا رفته است. مثلاً بازیگران خدمات تک نفره می خواهند. وقتی مقرر است فاصله اجتماعی رعایت شود، طبیعتاً سرویس عوامل باید مراعات های خاص خودرا داشته باشد. این تنها یک نمونه است از افزایش هزینه ها. شرایط به شکلی است که با یک مورد مشکوک به ابتلا، همه برنامه ریزی ها به هم می ریزد!
ماندگار: من در همین شرایط تجربه ساخت یک فیلم جمع وجور ۵ دقیقه ای را داشتم. واقعیت این است که خیلی به من چسبید این تجربه چون به علت کرونا خیلی گروه تولید کوچک بود. خیلی خوش گذشت (می خندد) و تنها سختی اش ماجرا ماسک بود!
ترک جوش: ما هم تجربه ساخت فیلم کوتاهی را تا همین هفته پیش داشتیم که برخلاف آقای ماندگار، خیلی پروژه پرجمعیت و شلوغی هم بود. در لوکیشنی در خارج از تهران کار کردیم. در یک روستا بود و واقعاً هم استرس داشتیم که بوسیله بچه های گروه ما کرونا نگیرند! هزینه تولید بسیار بالا رفته است.
* اگر بخواهیم از منظر محتوایی مرور بر تولیدات سینمای کوتاه داشته باشیم، بنظر می رسد در قیاس با سینمای بلند، برخی موج های با تأخیر به سینمای کوتاه هم سرایت می کند. مدتی فیلم های روشنفکرانه و جشنواره پسند تعدادشان زیاد می شود و زمانی دیگر فیلم های واقع گرای اجتماعی. این نسبت میان سینمای کوتاه و بلند را چقدر درست می دانید؟
ماندگار: واقعیت این است که این اتفاق رخ داده است. خاطرم هست خانم نغمه ثمینی زمانی در یکی از کلاس هایشان می گفتند که زمانی همه شبیه کیارستمی می ساختند تا اینکه فرهادی آمد شبیه خودش ساخت و آنقدر ساخت تا دیگران شروع کردند شبیه او بسازند. می گفتند شما اهتمام کنید فیلم سازی باشید که شبیه خودتان فیلم می سازید. امروز در سینمای کوتاه شاهد این موج سازی هستیم. پس از آن فضای رئالیسم اجتماعی که اشاره کردید در سینمای کوتاه هم مد شد و از سینمای بلند به کوتاه سرایت کرد، احساسم این است که شرایط دارد متفاوت می شود. شاهد تولیدات فانتزی تری هستیم و آنها که شاید جرئت نداشتند، حالا وارد این عرصه می شوند. این جریانی است که نمونه اش در سینمای بلند نیست که بگوییم متأثر از آنست. امسال هرچند اشاره کردند که فیلم خوب کم بود، اما چند فیلم واقعاً شخصی دیدم که به نظرم این اتفاق خوبی است. حسین ترک جوش و مهیار ماندگار
اسمی خانی: همیشه عده ای پیرو هستند و کارشان حتی اگر معماری هم باشند، از کار دیگری پیروی می کنند. این خاصیت ربطی به فیلم سازی و سینما ندارد. در فضای سینما هم این خاصیت فیلم کوتاه و بلند نمی شناسد. در سینمای بلند ما چند نمونه مشابه فرهادی داشتیم؟ در همه کشورهای دیگر هم بعید می دانم بیش از ۴، ۵ سینماگر داشته باشیم که خودشان باشند و زبان خودشان را داشته باشند.
ترک جوش: سینمای بلند و کوتاه معمولاً وامدار یکدیگرند. عده ای هستند که ترجیح می دهند شبیه به فیلم سازی که فیلمش جایزه گرفته فیلم بسازند و در جریان سینمای کوتاه بیشتر شاهد این اتفاق هستیم اما اگر فیلم ساز برای خود امضا داشته باشد، اتفاق بهتری رخ می دهد.
ماندگار: ناظر به همان مباحثی که درباره بازگشت سرمایه در سینمای کوتاه مطرح کردیم، باید بدانیم فیلم کوتاه به صورتی فرصتی برای تست کردن سینمای یک فیلم ساز است. فیلم بلند است که بعنوان کالا قابل عرضه است و کسی می تواند روی یک فیلم ساز سرمایه گذاری کند تا بازگشت سرمایه اتفاق بیفتد. این اتفاق در سینمای کوتاه رخ نمی دهد. بنا بر این ساخت فیلم کوتاه تبدیل به یک ریسک می شود. یک فیلم ساز در وضعیت اقتصادی فعلی باید ۵۰ میلیون تومان جور کند تا فیلمی بسازد. برای همین شاید سراغ تجربه های موفق دیگران می رود که بتواند تضمینی برای موفقیتش داشته باشد. این میزان از جشنواره گرایی و نیاز به جوایز جشنواره ای فکر می کنم، ناشی از همین شرایط است.
اسمی خانی: در این سال ها من هم عضو هیئت انتخاب بوده ام و هم داور در جشنواره های مختلف. واقعاً هیچ تماسی گرفته نمی گردد و این سلیقه داوران است که تعیین کننده است. بچه های فیلم کوتاه وقتی در وضعیت داوری و انتخاب قرار می گیرند، به شدت اخلاقی عمل می کنند. شاید در سینمای بلند این شرایط باشد، بنده بی اطلاعم اما در سینمای کوتاه اینطور نیست. * فیلم خود شما چقدر هزینه داشت؟
ماندگار: ما پیش از شرایط کرونائی «اسب سفید بالدار» را ساختیم و با وجود اینکه کسی دستمزد نگرفت و دانشجویی کار جمع شد، چیزی در حدود ۷۰ تا ۸۰ میلیون تومان هزینه شد. جالب اینکه وقتی فیلم فانتزی می خواستم بسازم، به هر کس می گفتم، اول می گفتند جشنواره ها از ایران فلان فیلم را قبول می کنند، بعد هم می گفتند فیلم فانتزی را خودشان نمونه های بهترش را دارند! نمی دانم این چه استدلالی است! همین فضا ریسک ساخت فیلم کوتاه را بسیار بالا می برد و واقعاً برای انجام این کار اذیت شدیم.
اسمی خانی: این همان بهایی است که باید برای داشتن سینمای خودش، باید بپردازد. همین که ایستادگی کنی و بگویی کاری که همه می گویند، نمی گردد را انجام دهی. آن هایی که می خواهند این بها را نپردازند، سراغ کارهای تجربه شده می روند.
* سینمای کوتاه در این سال ها به لحاظ تکنیکی واقعاً پیشرفت کرده است اما چرا در محتوای آثار شاهد این پیشرفت و به روز بودن نیستیم؟ شاهد سوژه های دمده، قدیمی و تکراری هستیم که مدام دارد تکرار می شود…
اسمی خانی: در سینمای بلند هم این معضل را داریم. من کسی هستم که هر فیلمی که عرضه آنلاین هم می شود می بینم و واقعیت این است که در یکسال گذشته حتی یک فیلم خوب هم ندیده ام. اتفاقاً در بین فیلم های کوتاه چند کار خیلی خوب دیدم اما در فیلم های بلند واقعاً فیلم خوب و متفاوت نبود. البته اینطور نیست که فیلم سازان تصمیم بگیرند فیلم بد بسازند، همه می خواهند بهترین فیلمشان را بسازند اما در وضعیت تولید به چیزهایی تن می دهند که حاصلش این آثار می شود. ما در همین جشنواره فیلم کوتاه تهران فیلم های خوبی را شاهد بودیم اما مثلاً فلان فیلم که به تعبیر شما ایده دمده ای هم دارد، از طرف جشنواره برگزیده می شود و همین اتفاق موجب می شود فیلم های خوب دیگر دیده نشوند. اینجا دیگر ایراد به بچه های فیلم کوتاه برنمی گردد.
ترک جوش: حتی تعدادی از کارهای خوب از طرف جشنواره ها پذیرفته هم نمی شوند. فیلم «انبار» خود من از طرف جشنواره فیلم کوتاه رد شد اما بعد که جایزه های بین المللی گرفت، مورد توجه قرار گرفته است. لابی گری هایی می شود و تماس فیلم سازان با دبیر جشنواره و داوران این شرایط را به وجود می آورد….
ماندگار: من این مسئله را قبول ندارم.
اسمی خانی: بله من هم قبول ندارم. در این سال ها من هم عضو هیئت انتخاب بوده ام و هم داور در جشنواره های مختلف. واقعاً هیچ تماسی گرفته نمی گردد و این سلیقه داوران است که تعیین کننده است. بچه های فیلم کوتاه وقتی در وضعیت داوری و انتخاب قرار می گیرند، به شدت اخلاقی عمل می کنند. شاید در سینمای بلند این شرایط باشد، بنده بی اطلاعم اما در سینمای کوتاه اینطور نیست.

ترک جوش: ولی در همین جشنواره فیلم کوتاه تهران، از یک ماه قبل از برگزاری من می دانستم که فیلمم انتخاب نمی گردد. هنوز داوران معرفی نشده بودند که من از طریقی باخبر شدم.

اسمی خانی: شاید خبر درز کند اما با تماس نمی توان روی نظرشان تأثیر گذاشت. به سلیقه و رویکرد اعضا برمی گردد. سیاست های جمعی در جشنواره های مختلف تغییر می کند اما معتقدم فیلم خوب بالاخره دیده می شود.
ماندگار: این سلیقه و سیاست در خیلی از جشنواره های دنیا هم وجود دارد اما مسئله این است که در جشنواره فیلم کوتاه تهران این سلیقه، از دوره ای به دوره دیگر تغییر می کند.
* اجازه دهید کمی درباره فیلم هایتان هم صحبت نماییم. جناب ماندگار فیلم «اسب سفید بالدار» در عین اینکه زبان بین المللی دارد، چیزی را در اعماق وجود آدم تحت تأثیر قرار می دهد که برای مخاطب آشناست. کمی درباره فضای فانتزی فیلم و نگاهی که نسبت به «دوست داشتن» در آن دارید، توضیح دهید.
ماندگار: رسیدن به این فضا حاصل تلفیقی از تجربیات من است. من معلمی داشتم که بسیار روی من تأثیر گذاشت و موجب شد تغییر رشته بدهم و سراغ سینما بیایم. آن معلم جوک ابزوردی را درباره یک اسب سفید بالدار تعریف می کرد که برای یافتن کار وارد شهری می شود و چون کسی به او کار نمی دهد، بال می زند و می رود. این ایده سال ها در ذهنم بود و آن جوک را برای همه تعریف می کردم. زمانی تصمیم گرفتم همین ایده را تبدیل به فیلم کنم و در آن مقطع عده ای از نزدیکان و عزیزانم قصد مهاجرت داشتند. این دو فضا با هم ترکیب شد و به ایده داستانی این فیلم رسیدم. فضا هم خواستیم لازمان و لامکان باشد، در عین حال کمی ایرانی هم باشد، هم زمان فانتزی هم داشته باشد. ترکیبش شد چنین فضایی.
* واکنش مخاطبان خارجی به فیلم چگونه است؟
ماندگار: تا امروز فقط واکنش مخاطبان خارجی را در جشنواره برلین به فیلم دیده ام چون در رویدادهای دیگر به علت کرونا امکان حضور نداشتم. در آن جشنواره واکنش ها جالب بود و جالب تر از همه هم واکنش ایرانی های حاضر در برلین به فیلم بود. خیلی ها تحت تأثیر قرار گرفتند به ویژه آنها که سال ها در آنجا بودند و حس بازگشت و طرد شدن را درک می کردند. نگاه اروپایی ها اما بیشتر ناظر به این بود که مثلاً اسب نماد چیست؟ هرچه به سمت شرق می آییم واکنش ها درونی تر می شود، مثلاً در ازمیر درباره متن ترکی یکی از شعرها از من سؤال می کردند. بهترین بازخوردها را اما در ایران گرفتم.
* خانم اسمی خانی شما کمی درباره «وضعیت اورژانسی» بگویید. به ویژه که فیلم این سؤال در ذهن مخاطب به وجود می آورد که یک کودک تا چه اندازه می تواند متأثر از اطراف خود باشد.
اسمی خانی: من یک نگاه شخصی به بچه ها دارم که از «بچه داشتن» نمی آید بلکه از «بچه بودن» من می آید. ما به اشتباه فکر می نماییم که بچه ها نمی فهمند و متوجه نمی شوند اما واقعیت این است که بچه ای که همین امروز متولد می شود، با فناوری امروز متولد می شود. تکنولوژی ای که من در سن ۴۰ سالگی با آن روبه رو شده ام. بنا بر این غالباً در نظر نمی گیریم که یک بچه در حالت عادی می تواند بسیاری از ما مدرن تر باشد. فکر می نماییم می توانیم واقعیت ها را به بچه ها وارونه نشان دهیم، چون خودمان در دوران کودکی غالباً به علت بچه بودنمان سرکوب شده ایم.
بعدها به دوران «فرزندسالاری» رسیدیم و دانستیم که بچه ها نباید سرکوب شوند. امروز ما با نسلی مواجهیم که احساس می نماییم عجیب اند اما فقط سرکوب نشده اند، اجازه دارند حرف بزنند، فکر کنند و تصمیم بگیرند. بنا بر این احساس می نماییم رفتارهای عجیب وغریبی از آنها می بینیم.
من تجربه هایی در کودکی داشتم که به صورتی می توانم بگویم، دختربچه فیلم «وضعیت اورژانسی» به صورتی همان دوران دختربچگی خودم است. چیزهایی را در اطرافم می دیدم و نسبت به آنها برنامه ریزی می کردم که دیگران احساس می کردند از یک دختربچه برنمی آید. چون چنین نگاهی به بچه ها دارم، همین خاصیت موجب جذابیت فیلم برای مخاطب شده است.
* آقای ترک جوش شما درباره «انبار» بگویید که قسمتی از داستان آن درباره مصائب مهاجرت است. چه شد که سراغ این فضا رفتید؟
ترک جوش: من دو فیلمم درباره مهاجرت است. یکی همین «انبار» و دیگری فیلم «ناجی» که بتازگی آنرا ساخته ام. کلاً معتقدم مهاجرت پدیده خوبی نیست. چرا واقعاً یک کشور باید به شرایطی برسد که افراد آن کشور تصمیم به ترک خاک خود بگیرند. همیشه این معضل در ذهن من وجود داشته است. وقتی به یک کارگاه و یا انبار ضایعات کاغذ که لوکیشن فیلمم بود می رفتم، وقتی لابه لای این آدم ها می نشستم حرف های هر کدامشان برایم حکم یک فیلم نامه را داشت.
دغدغه ام دراین زمینه پررنگ تر شد که بتوانم این حرف ها را در قالب فیلم به تصویر بکشم. این دو فیلم را درباره مهاجران افغان ساختم و شاید دیگر نسازم، مگر اینکه داستان جدیدی به ذهنم برسد. کلیت ماجرا این است که مهاجرت اتفاق خوبی برای هیچ کس نیست.