نگاهی به باورهای عامیانه ایرانی ها در رابطه با یلدا

به گزارش صد کادو، اصفهان باورهای هر قوم با فرهنگ آن قوم ارتباط مستقیمی داشته و بنیادی ترین مبانی جهان بینی انسان را در خود دارد. با تحول باورها فرهنگ هم گرایش و سمت وسوی دیگری به خود می گیرد؛ ازاین رو با شناخت تحولات رخ داده در باورهای اقوام، میتوان به فرهنگ آن قوم پی برد، این شناخت ما را به دیگر تحولات اجتماعی اعتقادی سیاسی و فکری رهنمون خواهد شد.

باورداشت های اقوام باتوجه به شیوه زندگی برخاسته از عمق فکر و ذهن آن قوم است. مطالعه در رابطه با این باورها به ما کمک می نماید تا ببینیم کدام یک از این باورها حاوی دستوری بهداشتی، اخلاقی و انسانی است و مطالعه دقیق تر این باورها به ما می گوید حتی در افراطی ترین این باورها، رمز و رازی نهفته است که شاید به سبب فلسفه وجودی آنها، حالا آن باور جزء خرافات به شمار می آوریم. آن چه امروز آنرا خرافات و موهومات می دانیم جزئی از مسلمات و اعتقاد نیاکان ما بوده است این باورها طی زمان های دراز دگرگون شده و شکل های تحریف شده ای از آن به دست ما رسیده است و بیشتر آنها هم برخاسته از فقدان دانش و بینش کافی مردمان گذشته و به دنبال ایجاد راهی برای آسان تر و بهتر کردن زندگی به وجود آمده است.

شب یلدا یا شب چله که با ریشه نجومی خود در عقاید ایرانیان باستان جای دارد، از پس سال ها به یکی از مراسم های مهم و ریشه دار ایران تبدیل گشته و خویش را با پیوند با خصوصیت های مدرن یعنی مصرف و نمایش تثبیت کرده است در این رابطه نگاهی به باورهای عامیانه ایرانیان در رابطه با شب چله خالی از لطف نخواهد بود.

شب چله یا یلدا

ایرانیان معتقد بودند شب قوس یا شب یلدا دنبه قوچ کوهی از سرما آب می شود همینطور معتقد بودند شب چله اگر آسمان صاف و پرستاره باشد سال بعد میوه فراوان است، آنها اعتقاد داشتند یلدا باید هندوانه یا انار خورد تا طبع انسان گرم شود، در قدیم در شب یلدا ۴ برادر یا چهار دوست تا بامداد به دور شهر می گشتند و معتقد بودند که در نزدیکی های بامداد حضرت خضر (ع) را می بینند در امثال است که “سحری بلند شدم خضر ببینم گیر خرس افتادم.”

مهم ترین شب چره سفره تنقلات شب یلدا یا شب چله (شب اول دی و آغاز زمستان) انار و هندوانه بوده است. ایرانیان معتقد بودند شب اول چله بزرگ هر کس ارده خرما بخورد حرارتی خواهد شد و اگر هندوانه بخورد رطوبت در طبعش فراوان می شود.

خوردنی های یلدایی

انار خون را تصفیه و صورت را درخشان می کند، در مردان سبب بهبود وضعیت جنسی می شود به این علت شب یلدا باید هندوانه یا انار خورد تا طبع انسان گرم شود. مزمزه آب پخته انار لثه را تقویت می کند تشنگی و ورم شکم و بدی و درهم ریختگی مزاج را رفع می کند خوردن ۵ گرم ساییده اناری که آنرا در دست خشکانده باشند با آب گرم، کرم معده را می کشد. خوردن انار در شب چله را دورکننده تب و آزار گرمای تابستان، سبب دور ساختن آدمیزادگان از گزند جانوران و حشرات در تابستان و دور کردن ناخوشی ها و بیماریها از تن در یک سال پنداشتند ایرانیان باستان با سوزاندن شاخه های هذانئپاتا(درخت انار) و پراکندن دود چوب های سوخته این گیاه در فضا دیوهای پنهانی را از خانم کاشانه می رانند و فضای زیست را پاک می ساختند مسلمانان دود شاخه های سوخته درخت انار را رماننده حشرات و گزندگان و نگه داشتن شاخه انار را گلیزاننده مار و کژدم از خانه و خوردن انار را رماننده شیطان از دل مومن و دورکننده وسوسه شیطانی از او نوشته اند.

خشک میوه مجموعه پسته، بادام، نخود، فندق، تخمه کدو و تخمه هندوانه تفت داده و نمک زده شده است. همینطور در رابطه با آجیل مشکل گشا در دهخدا آمده است: ” خشک میوه ها باشد که زنان به نذر بخشند برآمدن حاجتی را” آجیل از گذشته های دور به یکی از نمادهای فرهنگ ایرانی بدل گشته به صورتی که تعدادی از مراسم سنتی ایرانیان مانند نوروز و یلدا تنها با حضور آجیل مفهوم خویش را پیدا می کند، امروز جایگاه آجیل میان ایرانیان از حضور در مراسم جشن و شادی فراتر رفته و قسمتی از اعتقادات مذهبی آنها وارد شده است در خیلی از مراسم مذهبی که معمولا توسط زنان راه اندازی از نوع آجیل موسوم به آجیل مشکل گشا استفاده می شود که هرچند توسط هیچ مرجع مذهبی تایید نشده اما مردم براین باورند که می تواند آنها را در رفع مشکلاتشان یاری کند. در مثل است که” آجیل مشکل گشا هر مشکلی وا می کنه/هر عروسی در دل مادرشوهر جا می کنه.

برگرفته از کتاب “باورهای عامیانه ایرانیان” دکتر حسن ذوالفقاری