یادداشت مهمان؛ حقوق کودک یکی از مهم ترین شاخه های حقوق است

صد کادو: ادبیات و حقوق همیشه دو علم جدایی ناپذیر از هم بوده و حقوق کودک نیز یکی از مهم ترین شاخه های حقوق است.

خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و ادب: «ادبیات کودک به عنوان یکی از ابزارهای مهم نشر و القای نیازهای خردسالان می تواند مخاطب را به رعایت حقوق کودک تشویق نماید. ادبیات و حقوق همیشه دو علم جدایی ناپذیر از هم بوده است؛ حقوق کودک یکی از مهم ترین شاخه های حقوق است.» محمدمهدی سیدناصری، استاد دانشگاه و پژوهشگر حقوق بین الملل خردسالان در این یادداشت به بررسی حقوق کودک در آئینه ادبیات کودک، در عصر هوش مصنوعی پرداخته است.
منظور از کودک در این نوشتار به استناد بیشتر اسناد حقوق بشری، شخصی است که به سن ۱۸ سالگی نرسیده است. همانطور که کنوانسیون حقوق کودک در ماده ی یک خود اشعار می دارد: «از نظر کنوانسیون حاضر منظور از کودک افراد انسانی زیر ۱۸ سال است، مگر اینکه طبق قانون قابل اجرا در مورد کودک سن بلوغ کمتر تشخیص داده شود».
امروزه مباحث حوزه خانواده و زیر شاخه های آن از اهمیت قابل توجهی برخوردارست. بااینکه بحث در این زمینه از گذشته های دور وجود داشته است، باتوجه به تحولات عصری و چالش های فراروی انسان قرن بیست و یکم این حوزه نیز مورد توجه و کنکاش بیشتری قرار گرفته است و اهمیت بالاتر از پیش آن، از کوشش های نظریه و عملی برای یافتن راهکار ها و پاسخ به مشکلات فرارو نمودار گشته است.
از جمله مباحث حوزه خانواده، حقوق و وظایف هریک از اعضاء خانواده است، و به علت اینکه کودک ضعیف ترین و شاید مهم ترین عضو خانواده است، حقوق او از مهم ترین حقوق انسانی است؛ برای اینکه اگر خردسالان از مراقبت و حقوق ویژه ای برخوردار نباشند، نمی توانند در سایه ی این حقوق از صحت و سلامتی روحی و جسمی برخوردار شده، حضوری مفید و کارساز در اجتماع داشته باشند. به همین دلیل مباحث حقوق کودک از مسائل ریشه ای و مهمست که در بین انبوه دیگر مسائل علوم انسانی اهمیت به سزایی برخوردارست. قرآن جامع ترین منبع هدایتی بشریت نیز درباره ی ی حقوق کودک حرف های بسیاری دارد و نظام حقوقی منحصر به فردی را تعریف می کند. در دیگر مکتب ها و اندیشه ها نیز توجه به مسائل کودک، بویژه حقوق او، وجود دارد.
ادبیات و حقوق، دو رشته جدایی ناپذیر از علوم انسانی
ادبیات کودک و نوجوان و خصوصاً ادبیات کودک، این زمینه را برای خواننده به وجود می آورد که با طرح و القای مفاهیم در بستر فضاسازی داستانی، شخصیت پردازی ها و نیز فن های بیانی دیگر از قبیل گروتسک، زمینه ای را فراهم سازد که خواننده در آن به خوبی با محتوای اصلی داستان ارتباط برقرار کند. ادبیات و حقوق همیشه دو رشته جدایی ناپذیر از علوم انسانی بوده که مطالعات میان رشته ای زیادی در قالب آن انجام شده است. «ادبیات حقوقی ما سرشار است از اثار جاودان حاصل از ترکیب خلاقیت و تجسم اسرار آمیز کلماتی که تحلیل و بررسی آن حکایت از محتوایی زیبا و اصولی محکم و رعایت ایجاز و دوری از اطناب دارد و در انشای آرا و یا اتخاذ هر نوع تصمیم قضائی و یا لایحه دفاعیه و تنظیم اسناد در دفاتر اسناد رسمی اهتمام در نیل به اهدافی دارد که حاوی اجرای عدالت و توزیع و بسط آن در جامعه و تحکیم حق الناس و حفظ منافع و نظم عمومی در جامعه است».
شاعران و نویسندگان، سخنگویان ظلم ستیز
ادیبان و شاعران داعیه دار مبارزه با ظلم و ستم در ادوار گذشته تاریخ بوده اند و هنگامی که جامعه در قعر خفقان و سکوت ناشی از ظلم بوده و کسی جرئت سخن راندن درباب عدالت و آزادی را نداشت این شاعران و نویسندگان ظلم ستیز بودند که با قلم رسای خود به مبارزه پرداختند. در زمانی که خردسالان از کمترین حقوق را دارا نبودند نویسندگانی ازجمله جلال آل احمد، سیمین دانشور، هوشنگ مرادی کرمانی، داوود غفار زادگان و… بودند که به رسالت خود در ادبیات کودک پرداختند و بواسطه ی مصادیق و نمادها به تبیین گری حقوق خردسالان پرداختند. اغلب نوشته های ادبیات کودک یا بیان ظلم و ستمی است که در دوران مختلف به ضعیف ترین و لطمه پذیرترین قشر جامعه یعنی خردسالان روا داشته شده همانند داستان های در سایه ها و شب ها، نان آور کوچک، خنده های بی صدا و….
ولی در خیلی از موارد ادبیات کودک زبان تند جامعه قرار گرفته و به مبارزه با فقر، تبعیض، فساد می پردازد؛ همانند داستان در گل طلا و کلاش قرمز که نویسنده در آن بصورت مشخص به بیان تفاوت های خردسالان بالا شهر و پایین شهر می پردازد و تلاش می کند تفاوت میان زندگی سرمایه داری و کارگری را بیان کند و در قالب ادبیات کودکانه نویسنده به بیان بی عدالتی ها، تضادها، مبارزه طبقاتی، تصویر فقر و محکوم نمودن نظام سرمایه داری می پردازد و یا در داستان بچه های قالیباف خانه که زندگی پر از فقر و رنج و محرومیت و شرایط ظالمانه کار کارگران قالیباف می پردازد، که در آغاز داستان و در سخن ناشر اشاره می شود به «کودکان قالیبافی که هیچ گاه روی خوش را به زندگی ندیدند، همان ها که با نور چشم و پنجه های و کوچک و بی خونشان زیر پای ثروتمندان شهرهای بزرگ جهان گل کاشتند کف و دیوار تالارهای پرشکوه جلال را زینت دادند جیب تجار و دلال ها را پر کردند و خود در کارگاه های خفه و تاریک و نمناک پرپر شدند».
ادبیات واقع گرا، نگاهی به زندگی مردم طبقه فرودست
ادبیات به شکلی گسترده و عمیق ریشه در واقعیت های اجتماعی دارد. ادبیات واقع گرا به کند که در متن جامعه حضور دارد؛ واقعیت هایی که در قالب های تلخ و گزنده به وقوع می پیوندد و با شرایط عصر خود برخوردی بی واسطه دارند. از میان مکتب های ادبی، مکتب واقع گرایی اجتماعی به این مساله توجه ویژه ای دارد. این قسمت از واقع گرایی عمده ی توجه خودرا به زندگی مردمان فرودست، بیان مشکلات طبقاتی و روند مبارزات و انقلاب ها معطوف می کند و همین طور بسیاری معتقدند بنیان این مکتب تاکید بر مسئله کار است.
اهمیت تعریف و تبیین مسائل و مشکلات اجتماعی کودکان، حل مشکلات و احقاق حقوق کودکان
در ایران به رغم عظمت و قدرت سابقه ادبیات، ادبیات کودک به مفهوم امروزی سابقه چندانی ندارد و این کمبود در حوزه ی ادبیات مکتوب به چشم می خورد. و درباره ی افسانه ها، مثل ها و داستان های عامیانه صادق نیست و ادبیات کودک در ایران در ادوار پیشین از نوع ادبیات غنی و سرشار می باشد. ادبیات عامیانه که در گوشه و کنار ایران قسمت مهمی را به خود مختص کرده است، راجع به مطالبی است که اگر هم برای خردسالان نباشد، ولی آن چنان زمینه ای دارد که به آسانی می توان آنها را برای خردسالان باز گفت. تعریف و تبیین مسائل و مشکلات اجتماعی دچار خردسالان و حل مشکلات و احقاق حقوق آنان در درجه ی نخست به مساله تعریف کودک، دوران کودکی ایده آل و ارزش های موجود در این زمینه و حقوق و جایگاه کودک در جامعه بستگی دارد. کودک یا صغیر در اصطلاح حقوقی به کسی گفته می شود که از نظر سن به نمو جسمی و روحی لازم جهت زندگی اجتماعی نرسیده باشد. در جهان معاصر، احترام به حقوق کودک، اندیشه ای اساسی در تربیت آنان و حمایت و مساعدت جامع در رشد فکری و سلامت روحی و روانی آنان به حساب می آید. صیانت از مصالح عالیه ی کودکان، با اهمیت ترین مبنای حقوق کودک و ابدیت بخشیدن به حقِ دارا بودن از حق برای خردسالان از با اهمیت ترین اهدافِ خاص نظام حقوق بین الملل خردسالان در عصر انقلاب دیجیتال است.

منبع: صد کادو