فرهنگ پوشاك اقوام ایرانی، بخش سوم رخت سیاه عزا چگونه وارد فرهنگ ایرانی شد؟

به گزارش صد کادو، حضور در مراسم سوگواری تنها زمانی است که احیانا افراد با سوال «حالا چی بپوشم؟» مواجه نمی شوند؛ مراسمی که چه به بزرگی سوگواری برای شهادت ائمه اطهار (ع) باشند و چه در ارتباط با مرگ عزیزی که اخیرا از دست داده ایم، پوشش پذیرفته شده و منحصر به خویش را دارد.
به گزارش صد کادو به نقل از ایسنا، پذیرش این مورد که رخت عزا سیاه است تا حدی پیش رفته که اگر علاقه خاصی هم به رنگ مشکی داشته باشید و بخواهید بر طبق این علاقه لباس بپوشید، احیانا برخی افراد علت یکدست سیاه پوشیدنتان را بپرسند تا مطمئن شوند لازم نیست به شما تسلیت بگویند!
اصلا رسوخِ همین باور به پوشیدن لباس مشکی در عزاداری ها هم بود که اواسط دهه ۸۰ بهانه ای شد تا رضا صادقی (خواننده پاپ) که رنگ مشکی را بعنوان بخش جدانشدنی از پوشش خود انتخاب نموده بود در ترجیع بند آهنگ معروف «مشکی رنگ عشقه»، بخواند: «چرا یه عده ای مشکیو رنگ غم میدونن؟ / مگه رنگ پر پرستوی عشقو ندیدن؟!» آهنگی که با ترند شدن آن باور به ارتباط مستقیمِ لباس مشکی با یک سوگ یا عزا تا حدی کاسته شد.

رختِ عزا در سفرنامه ها
سیاه پوشیدن در عزاداری ها و سوگواری ها فرهنگی نانوشته است که البته در رابطه با تاریخچه شکل گیری آن اختلاف نظرهایی وجود دارد. برخی به استناد شواهد موجود در تاریخ معاصر ایران، این فرهنگ را در ارتباط با دوره صفویه و بعد از آن می دانند. بعنوان مثال پیترو دلاواله – جهانگرد ایتالیایی که در دوره صفویه به ایران سفر کرده بود در سفرنامه خود در رابطه با آیین سوگواری ماه محرم نوشته است: «تشریفات و مراسم سوگواری عاشورا به این مقرر است که همه غمگین و مغموم به نظر می رسند و لباس سوگواری به رنگ سیاه، یعنی رنگی که در مواقع دیگر، هیچوقت مورد استعمال قرار نمی گیرد، بر تن می کنند.»
اما در عین حال برخی دیگر معتقدند سابقه پوشیدن لباس مشکی در سوگواری حتی به قبل از اسلام باز می گردد و در دوره هخامنشی و ساسانیان هم از رنگ سیاه در لباس های عزا استفاده می کرده اند.
البته در نقطه مقابل شواهدی هم وجود دارد که نشان می دهد، زرتشتیان در مراسم های سوگواری لباس های سفید رنگ می پوشیدند، اما به مرور سیاه پوشی در عزا به آنها هم رسید. هرچند هنوز هم پوشیدن لباس سفید در سوگواری ها در میان زرتشتیان دیده می شود.
پوشیدن لباس سیاه در بین زنان و مردان و حتی مدت زمان سیاه پوشی هم متفاوت می باشد. آن چه که به شکل مشخص میتوان به آن اشاره نمود اینست که از گذشته زنان بیشتر از مردان نسبت به پوشیدن پوشاکی با رنگ مشکی در سوگ پایبند بودند، درصورتیکه گاهی بسته به نسبت شان با متوفا، از ۴۰ روز تا یک سال و حتی تا انتهای عمر رخت عزا را از تن خارج نمی کردند.

پوشش اقوام مختلف در مراسم عزا
در بین اقوام مختلف هم سیاه پوشیِ عزا آداب خاص خویش را دارد. بعنوان مثال زنان عرب خوزستان تنها روسری ای مشکی به نام «عَصابه» روی شیله (روسری ای اغلب مشکی رنگ) می پیچند و برای نشان دادن اندوه بیشتر، روی آن گل می مالند. معمولا زنان برخلاف مردان تا ۴۰ روز سیاه می پوشند.
در گذشته در سیستان، مردانِ صاحب عزا شالی سفید به گردن می انداختند، اما امروزه همان لباس سیاه را می پوشند یا پارچه ای سیاه بر گردن یا دور بازو می بندند. مردان بختیاری هم در سوگ عزیزان، یقه پیراهنشان را چاک می دهند و زنان لباس های خویش را به صورت «چَپَرپیچ» می پوشند، یعنی سرانداز یا شال را روی شانه از شانه چپ و راست به شکل حَمایل گره می زنند.
مردان لر در عزاداری، تکه ای پارچه سیاه روی شانه می اندازند و گل می مالند. در گذشته در رشت هم رسم نبود که مردان سیاه بپوشند و تنها یک روز تا یک هفته، نواری سیاه رنگ روی یقه کت یا پیراهن می بستند. باز بودن دکمه بالایی پیراهن مردان هم نشانه ای از عزادار بودن آنها بود.
با وجود این که اینروزها در اغلب نقاط کشور رنگ سیاه بعنوان پوشش رسمی سوگواری پذیرفته شده است اما در گذشته حتی بعضی از اقوام در جنوب ایران از رنگ بنفش و برخی دیگر از رنگ سفید برای لباس عزا استفاده می کردند.

نظر روانشناسی رنگ ها در رابطه با سیاه پوشی
هرچند نباید فراموش کرد که صرفاً پوشیدن لباس مشکی نمی تواند مبین حجم غم و اندوه افراد در یک سوگ باشد، اما چندسالی می شود که بنابر دلایلی برخی افراد حتی در عزای نزدیکان شان هم سیاه نمی پوشند. همچون این علل میتوان به مبحث روانشناسی رنگ ها اشاره نمود، بعنوان مثال گروهی که مطالعات «روانشناسی رنگ » انجام می دهند، رنگ مشکی را دارای انرژی های منفی معرفی کرده اند. به اعتقاد این گروه، رنگ مشکی به معنای رفتار ترسناک و یادآور شرایط دشوار زندگی است و سبب جذب انرژی منفی می شود.
با وجود تمام تغییراتی که در فرهگ پوشش پدید آمده است اما میتوان گفت فرهنگ سیاه پوشی در سوگ، نسبت به حجم وسیع تغییراتی که در وجوه دیگر پوشاک اقوام شکل گرفته بسیار ناچیز بوده است. با اینحال این بخش هم به مرور گرفتار تغییراتی نرم و نامحسوس خواهد شد؛ درصورتیکه بعنوان مثال اگر ۲۰ سال قبل پوشیدن لباسی با رنگی غیر از مشکی (حتی رنگ های تیره مانند سورمه ای و… ) در یک مراسم خاکسپاری سبب انگشت نما شدن فرد می شد، اما اینروزها حتی پوشیدن رنگ های روشن هم در چنین مراسم هایی نکوهیده نیست. در واقع فرهنگِ پذیرش تفاوت های افرد سبب این تغییر در فرهنگ پوشش در سوگ شده است.

منبع: sadkado.ir