آب پاشونک جشنی برای بلندترین روز سال

صد کادو: جشن های قدیمی ایرانی نقش مهمی برای آشنایی با فرهنگ دیرین مردم ایران زمین دارد که علاوه بر نمایان کردن وجوه مختلف فرهنگ عامه می تواند نشان دهنده قسمتی از آداب و رسومی باشد که بیشتر برمبنای تغییر فصل ها و زندگی مبتنی بر کشاورزی شکل گرفته بود. نوعی از زندگی که وابسته به مواهب طبیعی همچون باد، باران، زمین و… بود و همین سبب می شد طبیعت و تغییرات وابسته به آن نقش مهمی در زندگی مادی و معنوی افراد داشته باشد و به همین دلیل مناسبت هایی وابسته به گرامی داشتِ همین مواهب، شکل گرفتند.
به گزارش صد کادو به نقل از ایسنا، با وجود این که همچنان ابعاد مهمی از زندگی انسان ها وابسته به همین مواهب طبیعی است اما بنظر می رسد آن چه که در حال فراموشی است قسمتی از آیین های شکرگزاری برای این نعمت هاست. آیین هایی که گاه رنگ و بوی جشن به خود گرفته و گاه با آدابی خاص تبدیل به صورتی عبادت شده بودند که اینروزها رد محوی از آنها را تنها می توان در بین کتاب ها و مقالات پیدا کرد.
با این وجود تعدادی از جشن ها نیز با تغییرات ساختاری، ماهیتی امروزی تر پیدا کردند و توانستند راه خودرا در زندگی روزمره فعلی افراد باز کنند. هرچند در این بین حذف تعدادی از آیین ها و یا اضافه شدن آیین هایی دیگر، در مواردی جشن را از اصالت اولیه خود دور کرده است اما با اینحال بازهم می توان امیدوار بود که حتی با وجود تغییرات اعمال شده بتوان جلوی فراموشی کلی این آیین ها را گرفت.
البته علاوه بر ابعاد مردمی برگزاری این آیین ها نمی توان از نقش سیاستگذاری ها و تصمیم گیری ها در برگزاری درست و اصولی این جشن ها غافل شد تا شاهد برخوردهای سلبی مشابه آن چه که در اوایل دهه ۹۰ بدنبال آب بازی دختران و پسران برای جشن «چله تابستان» در یکی از بوستان های تهران رخ داد نباشیم.
اول تیرماه، اولین روز تابستان و بلندترین روز سال است. هرچند در سالهای اخیر تغییرات اقلیمی سبب شده که در میانه فصل بهار هوا گرم شود و بارش باران هم کم شود اما در گذشته چنین نبود و همین موجب می شد اولین روز تابستان به عنوان نمادی برای شروع گرمای هوا در نظر گرفته شود تا بر این اساس افراد برای طلب باران و گرامی داشتن جایگاه «آب» در زندگی خود جشن و آیین هایی برگزار کنند.

«جشن آب» یا «جشن اول تابستان» در اولین روز تابستان انجام می شود. در گذشته اعتقاد بر این بود که در این روز خورشید به بالاترین جایگاه خود می رسد و بنا بر این مراسم آب پاشی و یا آب ریزگان در صحرا برگزار می شد.
این جشن در گویش های مختلف با عناوین دیگری شناخته می شود چنانچه در بعضی نواحی خراسان بزرگ و حتی افغانستان این جشن را «گوجه عروس» یا «گُل عروس» می نامند و به این مناسبت به نوعروسان میوه های نوبرانه به همراه سبزی، کاهو، آرد و نبات هدیه می دهند. علت هدیه دادن میوه نوبرانه این است که این جشن همزمان با به بار نشستن درختان و رسیدن میوه ها برگزار می گردد.
از طرف دیگر برخی بر این باور بودند که در اولین روز تابستان (اورمزد)، گروه زیادی از ایرانیان برای پاسداری از ارزش های ملی و دینی جان خودرا فدا کرده اند، بنا بر این در این روز مراسم ویژه «پُرسه» را برگزار می کردند. در بامدادان روز پرسه که البته اینروزها توسط زرتشتیان ۲۹ خردادماه برگزار می شود، افراد به نیایشگاه ها می روند و یاد و خاطره درگذشتگان را گرامی می دارند.
در این مراسم زنان شاخه هایی از برگ سبزِ مورد، شمشاد، عود و یا کُند را کنار سفره پُرسه قرار می دهند. در این سفره میوه، سینی لُرک و ظرفی از مخلوط قهوه (پودر قهوه، آرد نخود، پودر قند و پودر هل) و ظرف دیگری از بلورهای نبات می گذارند. در طول برگزاری مراسم نیز در آتشدان کنار سفره کُندر و چوب سندل بر آتش می پاشند تا هوای محیط خشبو و مطبوع شود.
هرچند این جشن که با عنوان «آب پاشونک» هم از آن یاد می شود به قوت گذشته برگزار نمی گردد، اما با تفاوت های اندکی هنوز هم در بعضی نقاط کشور اجرا می شود. به عنوان مثال در شهرستان فراهان مردم در این روز به امامزاده احمدبن علی در روستای زلف آباد می روند و بعد از مراسم شکرگزاری و زیارت امام زاده به آب پاشی، آب بازی، پختن آش رشته و دلمه مشغول می شوند.
پی نوشت: در بخشهایی از این گزارش از تحقیق «جشن های فراموش شده ایران باستان» نوشته بهروز بیگوند استفاده شده است.

منبع: صد کادو