نگاهی به تاریخ زبان فارسی و ادب معاصر ۲۹ اردیبهشت، روز تاسیس فرهنگستان ایران

صد کادو: وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه بعد از مشاوره با اهل فن، اساسنامه‌ی فرهنگستان را تهیه کرد که به تصویب هیئت وزرا به ریاست فروغی رسید و ۲۹ اردیبهشت ۱۳۱۴ فرمان تشکیل فرهنگستان ایران صادر شد.

گروه فرهنگ و ادب، طاهره طهرانی: در تاریخ ۲۹ اردیبهشت ۱۳۱۴ فرهنگستان ایران با تصویب هیأت وزیران بنیان نهاده شد و نهاد نیکویی پایه گذاری شد که عدّه‌ی بسیاری از گذشته های دور آرزوی تأسیس آنرا داشتند، به این امید که این نهاد بتواند مشکلات و کمبودهای زبان فارسی را در عصر هجوم واژه های بیگانه برطرف کند.
فرهنگستان چرا ساخته شد؟
پیش از آنکه فرهنگستان ایران در خرداد ۱۳۱۴ شمسی تأسیس شود، در ۱۳۰۳ شمسی انجمنی از نمایندگان وزارتخانه های جنگ و معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه تشکیل شد، تا با وضع لغات و اصطلاحات نو جواب گوی نیازی باشد که در رسته ها و شئون نظامی آن روز ازاین حیث احساس می شد. اولین جلسه‌ی آن در آبان ماه آن سال برگزار گردید، و تا آخر سال ۱۳۰۳ یک دفعه در هفته تشکیل جلسه می داد. اعضای این انجمن یحیی دولت آبادی، غلامحسین رهنما و دکتر صدیق اعلم، به نمایندگی وزارت معارف، و سرتیپ غلامحسین مقتدر، سرلشکر جلایر (سردار مدحت)، سرلشکر غفاری (سردار مقتدر)، سرهنگ مهندس رضا شیبانی، سرهنگ کریم معاونِ نظام، سرلشکر حاج محمد رزم آرا، سرهنگ علی کریمِ قوانلو و رشید یاسمی، به نمایندگی وزارت جنگ، عضویت داشتند. این جمع در مدت فعالیت خود حدود سیصد لغت و اصطلاح تازه وضع کرد که غالباً مربوط به حوزه نظامی بود، مانند علوم هوایی، مهندسی نظام، توپخانه، سازمان نظام، افزارها و ادوات جنگی. نمونه هایی از واژه های مصوّب این انجمن هواپیما، فرودگاه، خلبان، آتشبار و گُردان است.

مولود مبارک وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه
از وقتی این نیاز در کشور احساس شد تا زمان تأسیس و انتخاب واژه فرهنگستان بجای آکادمی فراز و فرود سیاسی زیادی در سطح بزرگان دربار رخ داد، در نهایت پس از یازده سال وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه بعد از مشاوره با اهل فن، اساسنامه‌ی فرهنگستان را در شانزده مادّه تهیه کرد که به تصویب هیئت وزرا -به ریاست فروغی و وزارت علی اصغر حکمت- رسید و در ۲۹ اردیبهشت ۱۳۱۴ فرمان تشکیل فرهنگستان ایران صادر شد و اولین جلسه‌ی رسمی فرهنگستان در روز شنبه، ۱۲ خرداد همان سال با حضور ۲۴ تن عضو پیوسته، در مدرسه‌ی عالی حقوق تشکیل شد. ریاست فرهنگستان ابتدا با فروغی و سپس با حسن وثوق بود و جلسه‌ی عمومی آن هر دوشنبه برگزار می شد.
نامداران بزرگ ادبیات و تاریخ و فرهنگ ایران، اعضای فرهنگستان اول
اعضای فرهنگستان همگی استادان و نامداران ادبیات و تاریخ و فرهنگ ایران بودند: ملک الشعرای بهار، علی اکبر دهخدا، ابوالحسن و محمدعلی فروغی، سعید نفیسی، سیّد نصرالله تقوی، رضازاده‌ی شفق، بدیع الزمان فروزانفر، علی اصغر حکمت، عبدالعظیم خان قریب، حسین گل گلاب، رشید یاسمی، رهنما، ادیب السلطنه سمیعی، صدیق اعلم، فاطمی از اعضای پیوسته‌ی فرهنگستان اول بودند. سال های بعد بر تعداد اعضای پیوسته‌ی فرهنگستان افزوده شد: ابوالقاسم غنی، پورداود، اقبال آشتیانی، محمد حجازی، قزوینی، تدیّن، مسعود کیهان، جلال همایی، رعدی آذرخشی، احمد بهمنیار، حسنعلی مستشار، سرهنگ مقتدر، مصطفی عدل، علی اکبر سیاسی، محمود حسابی.
اعضای وابسته فرهنگستان چه کسانی بودند؟
فرهنگستان دو نوع عضو داشت: پیوسته و وابسته. پیوستگان اعضایی بودند که موظف بودند در جلسات حضور داشته باشند و وابستگان اعضایی بودند که افکار خودرا به وسیله‌ی مکاتبه به فرهنگستان می رساندند. اعضای وابسته شامل نویسندگان و ادیبان و ایران شناسان و ایران دوستان ایرانی و غیرایرانی هم بود: جمال زاده، فخر ادهم، کریستن سن (دانمارک)، هانری ماسه (فرانسه)، ریپکا (چکسلواکی)، منصوربیک فهمی، علی بیک الجارم، محمد رفعت پاشا (مصر)، آرتور آبه ام پوپ (آمریکا)، محمد اقبال (پاکستان)، ربتس و پولووسکی (روسیه)، نیکلسون (انگلستان)، هادی حسن و محمد حسنین هیکل (مصر).
وظایف فرهنگستان در اساسنامه
طبق آن چه در اساسنامه فرهنگستان ذکر شده، هدف از تاسیس این نهاد حفظ و توسعه و ترقی زبان فارسی بوده است. وظایف فرهنگستان ایران عبارت بود از: اختیار واژه ها و اصطلاحات لازم برای همه رشته ها، پیراستن زبان فارسی از الفاظ نامناسب خارجی، تهیه‌ی دستور زبان و استخراج و تعیین قواعد برای وضع لغات فارسی و گرفتن یا ردّ لغات خارجی، جمع آوری لغات و اصطلاحات پیشه وران و صنعتگران، جمع آوری الفاظ و اصطلاحات از کتب قدیم، تشویق شعرا و نویسندگان در ایجاد شاهکارهای ادبی. برای فرهنگستان، هفت کمیسیون تعیین شده بود که عبارت بودند از: کمیسیون های لغت، دستور، کتب قدیم، اصطلاحات ولایتی، راهنما و خطّ.

تغییر نام در عین یکسانی وظایف
نام این نهاد در ضمن سال ها دستخوش تغییراتی شد، اما وظایف آن حدودا همان وظایف است: ۱. فرهنگستان ایران از ۱۳۱۴ تا ۱۳۳۲ شمسی معروف به فرهنگستان اوّل ۲. فرهنگستان زبان ایران از ۱۳۴۹ تا ۱۳۵۷ شمسی معروف به فرهنگستان دوم ۳. فرهنگستان زبان و ادب فارسی از ۱۳۶۶ شمسی تا کنون معروف به فرهنگستان سوم.

منبع: sadkado.ir