لباس هایی که ثبت ملی شده اند

به گزارش صد کادو، «مِکنِه»، «کژین شوی»، «قردار شِوال» و «سرگیرا»، همچون لباس های سنتی زنان عشایر سنگسر در استان سمنان هستند، که با وجود این که امروزه کمتر مورد استفاده قرار می گیرند، اما برای حفظ و احیا در لیست ملی میراث ناملموس ایران ثبت شده اند.
هانی رستگاران ـ مسئول ثبت میراث ناملموس استان سمنان ـ درباره پوشاک سنتی ایل سنگسر به ایسنا اظهار داشت: پوشاک همچون زبان و خوراک معرف فرهنگ و اصالت هر قوم و ملتی است و از مهم ترین صورت های میراث مادی فرهنگ و سنتی است که نسبت به بسیاری دیگر از مصادیق میراث فرهنگی تاثیرپذیری بیشتری دارد و به همراه خود مجموعه ای از آداب و رفتارها را انتقال می دهد. «ایل سنگسر» بزرگترین ایل عشایری استان سمنان است و لباس و پوشاک سنتی این ایل دارای تنوع و رنگ پردازی چشم نوازی است. حفظ این گنجینه و انتقال آن به نسل های بعد باآنکه با دشواری های زیادی همراه می باشد، اما امری ضروریست و می تواند به معرفی بیشتر از پیش فرهنگ این منطقه کمک نماید.
او اضافه کرد: باآنکه با توسعه شهرنشینی و مدرنیته خیلی از افراد توجه کمتری نسبت به داشته های میراثی خود داشته اند، اما در سالهای اخیر بخصوص در میان عشایر سنگسر توجه به فرهنگ، آداب و رسوم، زبان، خوراک و همینطور پوشش اهمیت ویژه ای داشته است، بگونه ای که در سالهای اخیر کژین (پیراهن ابریشمی سوزن دوزی شده زنانه)، سرگیرا (چادر بانوان سنگسری)، مکنه (شال بلند شماره دوزی شده)، چنگوم (زیورآلات نقره ای) و کارتی (پوشاک مردانه) در پرونده های جداگانه در لیست میراث ناملموس ایران به ثبت رسیده و کارگاه های تولید این محصولات باردیگر احیا شده است.
مسئول ثبت میراث ناملموس سمنان افزود: بر این اساس پوشاک زنان و مردان سنگسری با عناوین کارتی به شماره ۱۳۶۸، مهارت دوخت سنتی کژین شوی (لباس بانوان سنگسری) به شماره ۱۳۶۶، چنگوم سازی به شماره ۸۷۹، سرگیرا یا سگیرا به شماره ۸۸۵، مهارت مکنه به شماره ۹۱۳ و مهارت شماره دوزی سنگسری به شماره ۹۱۴ در لیست میراث ناملموس کشور به ثبت رسیده است.

با توجه به پیشینه و قدمت پوشش و لباس در میان عشایر سنگسر و مجموعه لباس زنان که شامل «مکنه»، «کژین شوی»، «قردار شوال» و «سرگیرا» است، رستگاران در رابطه با جزئیات هر یک چنین توضیح داد:
«کژین شوی»: لباس نسبتاً بلند ابریشمی است که عموماً به رنگ قرمز بوده و تنها خصوصیت بارز آن هنر سوزن دوزی است که در بخش پایینی دامن و لبه های آستین چشم نوازی می کند. در بیشتر نمونه های به جامانده عرض قسمت سوزن دوزی در حدود ۲۵ سانتی متر در نظر گرفته شده است. در لباس های بلند زنان زرتشتی اطراف یزد و میبد هم چنین طرح هایی مشاهده می شود با این تفاوت که رنگ لباس زنان ایل سنگسر (کژین شوی) عموماً قرمز بوده و در کمتر مواردی از رنگ های زرد و سبز بسیار کمرنگ هم استفاده شده است.
«سرگیرا»: نوعی پارچه منحصر به فرد است که از رشته های بسیار ظریف پشم تهیه شده است و با هنر زنان بافنده ماهر ایل، رنگ آمیزی و بافته می شود. از این پارچه برای تولید «چادر تن پوش بانوان ایل» استفاده می شد. خصوصیت این پارچه برخلاف ظاهر پشمین و زبر، سهولت دید از پشت تار و پود آن و خنک بودن آن است.
«مَکَنِه»: شال بلند ابریشمی به طول تقریبی سه متر است که سطح آنرا به صورت کامل سوزن دوزی می کنند. این سرپوش از دوران باستان در بین ایل معمول بوده و بانوان سنگسری از آن استفاده می کردند. مَکنِه در بین زرتشتیان مناطق مرکزی ایران (اطراف یزد) به «مَکنو» مشهور بوده و شاید واژه «مقنعه» معرب این واژه است. مَکنِه را طوری روی سر قرار می دهند که میان آن مقابل چانه قرار بگیرد و بانوان نوعروس جوان و خانم های متاهل از مَکنه هایی با پارچه قرمز رنگ بهره برده و دختران جوان و خانم های مجرد از مکنه با پارچه به رنگ سفید و یا کرم رنگ استفاده می کردند.
«قردار شِوال»: دامن بلند و تیره رنگی است که انتهای پایینی آن با برش های اُریب و باردیگر به هم دوخته‌ی پارچه ابریشمی تزئین شده و به آن «فراخ شِوال سرپاره دار» هم گفته می شود. نوارهای مورب و باریک ابریشمین رنگی در لبه پایینی دامن، یادآور طرح محرمات در طراحی سنتی ایرانی است. این لباس یا دامن معمولا جهت استفاده در مراسم عروسی و مهمانی توسط خانم های متاهل استفاده شده و دختران جوان از نمونه های گل دار استفاده می نمایند. طول تقریبی پارچه مورد استفاده در بیشتر این نوع دامن ها حدود ۳۰ متر است که بسیار پُرچین دوخته می شود. هدف این پرونده معرفی شیوه بافت پارچه ای ابریشمی است که پس از بافت به صورت اریب برش خورده و باردیگر دوخته و در پایان دامن پرچین نصب می شود که در اصطلاح به آن «سرپاره» می گویند. در «مهدیشهر» نوع دیگری از این تن پوش (شلوار گشاد) وجود دارد. جنس این نوع دامن کودری یا چیت بوده است که شبیه دامن های امروزی است با این تفاوت که به جای کش در کمر دارای بند یا پِسون بوده و در بخش پایین دارای سرپاره یا کیشین (نوعی پارچه دستباف مهدیشهری از جنس نخ پنبه که به صورت یکسره بافته می شود) است. امروزه استفاده از این نوع دامن به جز در روستاهای کلاته خیج و مهدیشهر، در دیگر نقاط استان سمنان متداول نیست.
مسئول ثبت میراث فرهنگی استان سمنان همینطور به اهمیت ثبت «شیوه بافت سرپاره به شیوه سنگسری» اشاره نمود و اضافه کرد: حاشیه قردارشوال ها در گذشته با پارچه کژین (سرپاره) دوخته می شد. جنس سرپاره از کژ یا ابریشم بوده که به صورت طبیعی رنگ آمیزی و آماده بافت می شد. با عنایت به قیمت بالای کژ یا ابریشم و امکان تنوع محدود در رنگ آمیزی ابریشم امروزه از نخ استفاده می شود، اما گروهی از بانوان فعال در حوزه صنایع دستی در تلاشند با بافت پارچه از جنس ابریشم فرم اصیل لباس ها را احیا کنند. لزوم ثبت «سرپاره» بعنوان بخشی از پوشاک ضمن حفظ اصالت و پیشگیری از به کارگیری پارچه های آماده، امکان بافت دو نوع پارچه نخی و ابریشمی بسته به سلیقه و قدرت مالی افراد را فراهم خواهد نمود.

منبع: sadkado.ir