در دومین نشست درس گفتارهای شهید صدر مطرح شد؛ تفسیر موضوعی شهید صدر، تفسیری نوآورانه در جهان اسلام است

صد کادو: عضو هیات علمی دانشگاه بین المللی المصطفی، تفسیر موضوعی شهید صدر را نقطه عطف تفاسیر عنوان نمود و تفاسیر این اندیشمند جهان اسلام را نوآورانه خواند.
به گزارش صد کادو به نقل از روابط عمومی سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران، دومین نشست از سلسله درس گفتارهای تفسیر موضوعی شهید صدر به همت اندیشگاه فرهنگی سازمان اسناد و کتابخانه ملّی ایران و با همکاری پژوهشگاه تخصصی شهید صدر انجام شد.
تفسیر موضوعی شهید صدر نقطه عطف تفاسیر است
حجت الاسلام والمسلمین محمدی فرد عضو هیات علمی دانشگاه بین المللی المصطفی، تفسیر موضوعی شهید صدر را نقطه عطف تفاسیر عنوان نمود و تفاسیر این اندیشمند جهان اسلام را نوآورانه خواند و اظهار داشت: باید بدانیم که قبل از شهید صدر در تفسیر چه اتفاقی افتاده و نوآوری های وی در مقایسه با گذشته چگونه بوده است تا در ادامه بتوانیم با اندیشه وی در تفسیر موضوعی آشنا شویم.
محمدی فرد درباره ی بازخوانی سیر تحولی تفسیر موضوعی شهید صدر گفت: این سیر دارای سه مرحله نوپایی، نوگرایی و نظریه پردازی است؛ مرحله نوپایی قدمتی دیرینه دارد، ولی مفسران در این مرحله اهتمام ندارند که درباره ی تفسیر ترتیبی یا موضوعی سخن بگویند؛ هرچند این تفاسیر، ترتیبی یا موضوعی است، اما هویت مستقلی برای ترتیبی یا موضوعی بودن آنها قائل نشده اند؛ به این خاطر این قسم از تفاسیر در مراحل ابتدایی خود روشمند نشده اند.
وی درباره ی تغییر و تحولات اجتماعی در جوامع اسلامی که با عنوان نهضت های اسلامی مطرح می شود؛ اظهار داشت: در مرحله نوگرایی سید جمال الدین اسدآبادی، اقبال لاهوری و غیره، در برخورد تمدنی غرب با جهان اسلام سرآغاز نهضت های اسلامی شدند و شعار بازگشت به قرآن در این نهضت ها را مطرح کردند؛ همین طور تفاسیر در این دوره به علمی، ادبی ـ اجتماعی و موضوعی تقسیم شدند ولی ضابطه مند پیش نرفتند.
عضو هیات علمی دانشگاه بین المللی المصطفی (ص) در تبیین مرحله نظریه پردازی اظهار داشت: حرکت های اجتماعی و سیاسی جوامع اسلامی، با ورود به فضای علمی، ایده اسلامی سازی علوم را مطرح کردند؛ اما برعکس مرحله قبل، حرکات در ابتدا و در ذات خود علمی بود که نتیجه اجتماعی و سیاسی هم داشت؛ بدین سبب شهید صدر، اصل شکل دهی علوم اسلامی، دینی و بومی را پذیرفته و متأثر از آن فضا به تحقیق پرداخته است، اما نمی توان ایشان را ذیل اسلامی سازی علوم قرار داد.
شهید صدر تفسیر موضوعی را برای رسیدن به نظریه های قرآنی روش مند انجام داد
محمدی فرد افزود: می توان شهید صدر را در ایده خود، نقطه عطفی در تفسیر موضوعی دانست؛ ایشان اولین شخصی است که بصورت روش مند تفسیر موضوعی را برای رسیدن به نظریه های قرآنی مدنظر قرار داد و از لفظ نظریه در این زمینه استفاده نمود. شهید صدر پیوندی بین تفاسیر علمی، موضوعی و اجتماعی برقرار کرده است؛ ایده تفسیر موضوعی شهید صدر به لحاظ مسأله محوری، علمی و به لحاظ نگرشی و رویکردی، اجتماعی است.
وی در بیان نوآوری های شهید صدر اظهار داشت: تفسیر توحیدی و تجزیه ای از اصطلاحات شهید صدر دراین زمینه است؛ تفسیر توحیدی گردآوری آیات در رابطه با یک موضوع برای دستیابی به پاسخ و روش تجزیه ای، تفسیر جزء جزء آیات قرآن است؛ دوم این که غایت تفسیر موضوعی، کشف نظر قرآن و غایت تفسیر ترتیبی رفع ابهام از قرآن است؛ این نکته قبل از شهید صدر بیان نشده است.
عضو هیات علمی دانشگاه بین المللی المصطفی (ص) در بیان سومین نوآوری شهید صدر در تفسیر موضوعی خود ابراز داشت؛ شهید صدر می گوید تفسیر موضوعی برخلاف تفسیر ترتیبی با زندگی اجتماعی انسان ارتباط دارد؛ ایشان تفسیر توحیدی خودرا تفسیر موضوعی می نامد و منظور وی از موضوعی، توجه به عین و واقعیت است و به بیان دیگر تفسیر موضوعی همان تفسیر عینی و تفسیر واقع گرا است.
محمدی فرد توضیح داد: شهید صدر تفسیر موضوعی را در یک ایده کلان به عنوان روش تحقق بخش مرجعیت علمی قرآن معرفی می کند؛ در نهضت های اسلامی، بازگشت به قرآن مطرح بود و در دوره نوگرایی هم، تفاسیر اجتماعی نگاشته شد، اما بازگشت به قرآن و علم در آن زمان با مرجعیت تجربه و علوم غربی بود.
وی با اشاره به این که شهید صدر تفسیر موضوعی را به عنوان روش نظریه پردازی مطرح کرده است، اظهار داشت: این روش نظریه پردازی عناصری روش شناختی دارد؛ برای شناسایی هویت روش تفسیر موضوعی باید این عناصر معرفی شود.
عضو هیات علمی دانشگاه بین المللی المصطفی (ص) افزود: شهید صدر روش موضوعی در مقابل روش تجزیه ای را یک تفسیر اجتهادی و منتهی به نظریه علمی می داند؛ ایشان در کتاب السنن التاریخیة مطرح می کند که تفسیر تجزیه ای تفسیر اجتهادی نیست، بلکه تفسیر موضوعی اجتهادی است؛ چون اجتهاد آنجا شکل می گیرد که منتهی به دیدگاه دین یا قرآن شود اما در روش تجزیه ای یا ترتیبی به دیدگاه قرآن نمی رسیم.
حجت الاسلام والمسلمین محمدی فرد درباره ی مرجع بودن قرآن در روش موضوعی اظهار داشت: در هر پارادایم فکری باید یک منبع معرفتی مرجع وجود داشته باشد؛ قرار گرفتن چیزی به عنوان نظریه یا علم، باید مورد تأیید تجربه کمی یا کیفی قرار گیرد، اما شهید صدر می گوید علمی بودن به مدلول عمومیت است؛ نظریه ای که عام باشد، تکرار پذیر و تخلف ناپذیر است. نظریه ای که از قرآن استخراج می نماییم، این شرایط را دارد و فی نفسه علم است و نیازی نیست که آنرا به مرحله تجربه ببریم.
وی مسأله محور بودن روش موضوعی را مورد توجه قرار داد و اظهار داشت: روش تحقیق از مسأله شروع می شود و می بینیم که روش مسأله محوری در تفسیر موضوعی وجود دارد؛ این هم از نوآوری های شهید صدر است که پروسه کشف مسأله را به خوبی تبیین می کند و می گوید مسأله آنست که از جهان انسانی موجود گرفتن شود، بعد به تجربه های تاریخ بشر مراجعه شود و بعد به قرآن ارائه شود و نظر قرآن درباره ی آن استخراج شود.
عضو هیات علمی دانشگاه بین المللی المصطفی (ص) افزود: شهید صدر از توسعه مسأله در سطح افقی و عمودی سخن می گوید که باید مسائل را هر لحظه با رجوع به جوامع انسانی عمیق تر نماییم و مسائل جدید را به دست آوریم تا رجوع ما به قرآن سبب استخراج نظریه های عمیق تر و وسیع تر شود.
محمدی فرد اظهار داشت: ارتباط با واقعیت زندگی از خاصیت های دیگر این تفسیر است؛ در استخراج علوم اجتماعی و انسانی از قرآن باید بدانیم که ما دو نوع تفکر ریاضی و اجتماعی داریم؛ در تفکر ریاضی نیازی به رجوع به واقعیت انسان ندارید، بلکه با حسابی منطقی مواجه هستید که می توانید در ذهن خود تحلیل کنید و تفکر ریاضی داشته باشید، اما تفکر اجتماعی تفکری است که انسان بسته به اجتماع و رجوع به آن، به این تفکر می پردازد.
وی افزود: شهید صدر معتقد می باشد ما باید در نظریه پردازی قرآنی با رجوع به زندگی واقعی انسانی، مسائل را به دست آوریم و به قرآن عرضه نماییم، برای اینکه ماهیت تفکر، اجتماعی است؛ تفسیر موضوعی بریده از اجتماع، قابل تحقق نیست.
عضو هیات علمی دانشگاه بین المللی المصطفی(ص) در آخر درباره ی تفسیر موضوعی شهید صدر تصریح کرد: نظریه های استخراج شده از قرآن باید کارآمد باشد، مثال های زیادی از شهید صدر درباره ی مسائل وجود دارد که روش های استفاده درست و کارآمد از تفسیر موضوعی خودرا بصورت تفصیلی بیان می کند.