عاشورا و فرهنگ، ۷ اشیاء و جانداران هم در کربلا قصه می آفرینند

به گزارش صد کادو محمد مهدی زاهدی، نویسنده کتاب شهادت نامه حسین و شهیدان کربلا با اشاره به این که حسین(ع) خالق بزرگترین داستان های انسانی است اظهار داشت: در کربلا انسان ها و حتی اشیاء و جانداران هم قصه می آفرینند.

محمد مهدی زاهدی نویسنده کتاب «شهادت نامه حسین و شهیدان کربلا» در گفت و گو با خبرنگار مهر در مورد جایگاه داستان های عاشورایی و اهمیت معرفی آن به مخاطبان اظهار داشت: عاشورا قصه ای است که نه تنها قهرمان آن بلکه خالق آن امام حسین (ع) است چرا خالق؟ به جهت اینکه گویی امام در ماجرای کربلا در پی خلق یک قصه حقیقی و جاودانه است تا این قصه با ظرفیت های دراماتیک و تراژیک خودش بتواند در طول اعصار و قرون زنده بماند و گوش های مردمان را برای شنیدن آن، زبان های گویندگان را برای بازگفتن آن و دل های مردمان را برای همدلی با آن همواره آماده و همراه نگه دارد و ازاین روی شما می بینید که در کربلا تنها یک قصه نیست که جلب توجه می کند قصه هایی متعدد در مورد افراد و حتی اشیا حاضر در کربلا چنین خاصیت و خاصیتی دارند هرکدام از شهیدان کربلا یک قصه شنیدنی اند قصه حر، حبیب، زهیر، مسلم بن عوسجه و … و هرکدام از اسیران کربلا نیز به همین ترتیب زینب، ام کلثوم، رقیه، امام سجاد و دیگران، در کربلا حتی کودکان و نوجوانان نیز خالق داستان هایی شگفت اند علی اصغر، عبدالله بن حسن، قاسم بن الحسن و رقیه.
نویسنده کتاب «شهادت نامه حسین و شهیدان کربلا» اضافه کرد: در کربلا نه تنها انسان ها بلکه اشیا و جانداران نیز قصه می آفرینند مشک، علم، تیر، شمشیر، انگشتر، فرات و اسب ها مثل ذوالجناح، اسب عقاب و مانند آن ازاین رو کربلا هرچند یک قصه شنیدنی، یک تراژدی سهمناک و خواندنی و یک ماجرای یکپارچه و همگون است اما در دل خود داستان هایی متراکم و زیبا دارد که به اندازه همان داستان اصلی کشش و جاذبه دارند گویی هرکدام از اشیا حاضر در کربلا از خیمه، علم، خندق و گودال گرفته تا مردان و خانمهایی که حماسه سازان صحرای کربلا هستند هرکدام مأموریتی برای خلق و آفرینش قصه ای دارند شاید در کمتر داستانی، دست ها بتوانند چنان ظرفیت شگفت دراماتیکی ایجاد کنند که در ماجرای دست های حضرت عباس اتفاق افتاده است بگونه ای که گویی دست ها نه بعنوان عضوی از بدن قهرمان داستان بلکه بعنوان عنصر اصلی داستان و قهرمان آن جلوه می کنند.
در کربلا نه تنها انسان ها بلکه اشیا و جانداران نیز قصه می آفرینند مشک، علم، تیر، شمشیر، انگشتر، فرات و اسب ها مثل ذوالجناح، اسب عقاب و مانند آن ازاین رو کربلا هرچند یک قصه شنیدنی، یک تراژدی سهمناک و خواندنی و یک ماجرای یکپارچه و همگون است اما در دل خود داستان هایی متراکم و زیبا دارد
وی اضافه کرد: ازاین رو امام حسین (ع) نه تنها قهرمان میدان کربلاست بلکه خالق یکی از بزرگ ترین داستان های انسانی و الهی است و گویی می کوشد عناصر بیشتری از داستان را کنار هم بگذارد و روایتی زیباتر از حقیقت را فرا روی ما بگذارد حقیقتی که نه تنها در گذر زمان کهنه نمی گردد بلکه بر زیبایی و طراوت آن افزوده می شود داستان کربلا یک کل است که اجزای آن هر کدام در خدمت روایت اصلی هستند اما هر کدام قصه و داستانی جداگانه اند و هر کدام ظرفیت دراماتیک عجیبی دارند و در این داستان نه تنها قهرمانان بلکه ضدقهرمانان نیز می توانند داستان های هولناکی از زشتی و جنایت را روایت کنند.
عاشورا نماد همه خوبی هاست
زاهدی اظهار داشت: نکته دوم در باب داستان های عاشورا اینست که عاشورا نماد همه خوبی هاست عشق، ایمان، فتوت، جوانمردی، وفا، انسان دوستی، توجه به دیگران، ایثار و فهرستی بلند از خوبی ها و زیبایی ها، فرشته و انسان در این داستان وجود دارد که همگی کلاسی است که در محدوده یک نیم روز برگزار شد اما عمق و ژرفایی به وسعت ابدیت دارد و از این رو معرفی عاشورا چنانکه بود به مخاطبان آن می تواند خوبی، زیبایی، عشق، ایثار و مانند آنرا در جامعه مخاطب توسعه دهد هدف امام حسین اصلاح امت بود و همه نمادهای اصلاح را در کربلا به نمایش گذاشت.
وی در پاسخ به سوال دیگری در خصوص منابع مورد توجه شیعی در روایات عاشورایی اضافه کرد: عاشورا ماجرای کمی نبود اتفاقی بسیار عجیب و سنگین بود که دل های بسیاری را به آتش کشاند و توجه خیلی از نویسندگان و فرزانگان را به خود جلب کرد ازاین رو واقعه عاشورا در چند رسانه بازتاب یافت.
اول: رسانه شعر است خیلی از شاعران اشعاری در سوگ سالار شهیدان سرودند از همان ایام تابحال و این سروده ها بعنوان منبعی از منابع مهم تاریخی مورد توجه بوده است هرچند شعر بازگو کننده تمام حقیقت نیست و نگاه شاعر در فهم و روایت ماجرا یا تصویر آن، دخالت بسیار دارد اما شعر با شورانگیزی های خودش، ماجرای کربلا را زنده نگه می داشت و بخشی از آنرا بازگو می کرد بطورمثال دعبل خزاعی در قصیده تائیه خودش که در محضر امام رضا (ع) خواند به ماجرای کربلا می پردازد و می گوید:
افاطم لو خلت الحسین مجدّلا
و قد مات عطشانا بشط فرات
اذاًللطمت الخد فاطم عنده
و اجریت انهارا علی الوجنات
و دیگر شاعران قبل و پس از او نیز به ماجرای کربلا پرداخته اند و چکامه هایی سوزناک و پندآموز سروده اند و نگذاشته اند که ماجرای کربلا به فراموشی سپرده شود و روایات و گزارش هایی که از آن در سینه ها بود از یادها برود.
دوم: مجالس عزای امام حسین (ع) یکی از مبانی اسناد مجالس مرثیه ای بود که با تاکید امامان در محضر آنان و در خانه های ارادتمندان خاندان برگزار می شد و در آن گویندگان و شاعران به شرح ماجرای کربلا می پرداختند.
سوم: روایات و گزارش هایی که حاضران در کربلا برای دیگران بازگو می کردند اهمیت واقعه کربلا از سویی و توجه مردم از سویی دیگر موجب می شد که کسانی این روایات را برای دیگران نقل کنند گاهی کسانی مثل مختار نیز حاضران در سپاه ابن سعد را وادار می کردند که جنایت خویش را شرح دهند و مردم می شنیدند و این روایات سینه به سینه نقل می شد و در جایی نهایتا ثبت و ضبط می شد.
چهارم: مورخان و تاریخ مکتوب از آن واقعه است بدیهی است کسانی نیز در پی ثبت، ضبط وقایع و نگارش آن بر مبنای روایات حاضران برمی آمدند که معروف ترین آنها ابومخنف، لوط بن یحیی است که خوشبختانه اثر وی در تاریخ طبری حفظ شده است و شاگرد او محمد بن سائب کلبی نیز مقتلی نوشت که شیخ مفید آنرا روایت کرده است.
پنجم: روایاتی که خود امامان شیعه از کربلا برای مردم بازگو می کردند که این منبع از منابع بسیار مهم روایت تاریخ کربلاست بطورمثال در امالی شیخ صدوق ماجرای کربلا از شروع تا اختتام توسط امام صادق (ع) روایت شده که ایشان از پدر خودشان امام باقر و ایشان از امام سجاد (ع) روایت کرده اند.

تخیل در ادبیات عاشورایی باید مبتنی بر معرفت باشد
زاهدی درباره به کار گیری عنصر تخیل توسط نویسندگان در ادبیات عاشورایی اظهار داشت: به نظر من کسانی که می خواهند در مورد عاشورا شعری بگویند یا داستانی بنویسند ابتدا باید تاریخ مستند کربلا را به دقت خوانده باشند و با ظرایف و دقایق این حادثه عظیم و اثرگذاری آن آشنایی کامل پیدا کنند آموزه های خاندان را بشناسند و آنگاه به سراغ خلق آثار ادبی بروند یعنی ابتدا باید تمام واقعه را در همان حد که مقدور است شناخته باشند تا بتوانند اثری ادبی بیافرینند برای اینکه همان گونه که می دانید تخیل رکن اصلی یک اثر ادبی بخصوص شعر است و اگر این تخیل، مبتنی بر معرفت نباشد و بر پایه معرفتی عمیق بنا نشده باشد امکان دارد راه به بیراهه ببرد چنانکه گاهی مشاهده می نماییم که گاهی متأسفانه چنین شده است. ازاین رو اگر تخیل بر شالوده معرفت شکل بگیرد می تواند آثار زیبایی را بیافریند و اگر بر اساس معرفت نباشد به نظر من به هیچ روی روا نیست.
کتاب روضه الشهدا این کتاب از نثری زیبا، مرصع و ملمع و از آرایه های زیبای ادبی برخوردار بود روایتگری شیرین ملأ حسین در این کتاب که با شعر و شور درآمیخته بود سبب شد که بعد از او مرثیه خوانان این کتاب را بردارند و بالای منابر از رو بخوانند و مجالس مرثیه اباعبدالله بدین سان به مجالس روضه خوانی یا خوانش کتاب روضه الشهدا تغییر نام داد
نویسنده کتاب «شهادت نامه حسین و شهیدان کربلا» در مورد نقصها و مشکلات ادبیات عاشورایی اضافه کرد: باید از دو منظر به این سؤال پاسخ داد ابتدا این که بیشتر آثار در ارتباط با ادبیات عاشورایی به شکل عام نتوانسته است شاهکاری جاودانه و جامع الاطراف بیافریند که چشم ها را به سمت خود خیره کند و دیگر ضعف استناد در بعضی از این متون است برای توضیح مطلب نخست عرض می کنم که در روزگاری ملأ حسین کاشفی به این نکته پی برد که مقتلی خوش خوان به زبان فارسی وجود ندارد که بتواند نیاز گویندگان و مرثیه سرایان را برطرف کند او که ادیبی توانا و نویسنده ای زبردست و خطیبی خبره بود کتابی نوشت که همه آنرا می شناسند البته شاید کمتر کسی در روزگار ما آنرا خوانده باشد کتاب روضه الشهدا این کتاب از نثری زیبا، مرصع و ملمع و از آرایه های زیبای ادبی برخوردار بود روایتگری شیرین ملأ حسین در این کتاب که با شعر و شور درآمیخته بود سبب شد که بعد از او مرثیه خوانان این کتاب را بردارند و بالای منابر از رو بخوانند و مجالس مرثیه اباعبدالله بدین سان به مجالس روضه خوانی یا خوانش کتاب روضه الشهدا تغییر نام داد یعنی چنان تأثیری بر جای گذاشت که نام مجلس عزای اباعبدالله را به نام کتاب تغییر داد. آیا چنین اثری بعد از ملأ حسین نوشته شده است که اشکالات کتاب او را نداشته باشد و درعین حال بتواند همان جاذبه را ایجاد نماید جواب بطور قطع منفی است البته آثار بسیار ارجمندی در زمینه مراثی خاندان و تاریخ کربلا نوشته شده اما اثرگذاری آنها بطور قطع به این اندازه نیست و به نظر من آثاری که بتواند با عنایت به نیازهای روز با زبانی و ادبیاتی کاملاً روزآمد این حادثه عظیم را برای مردم روایت کند به شدت مورد نیاز است و البته باز هم تاکید می کنم که این سخن به معنای نادیده گرفتن کارهای پرارزش انجام شده نیست و البته توجه به این نکته نیز مهم می باشد که نگارش چنین اثری در روزگار ما خیلی سخت تر و دشوارتر از روزگار ملأ حسین کاشفی است در مورد استناد درست نیز قصه دراز است و متأسفانه تحریفاتی در گزارش این حادثه عظیم روی داده داده که خودش بحث مفصلی است و بزرگانی نیز به آن پرداخته اند.
وی در انتها اظهار داشت: عبور از آموزه های قرآن و خاندان (ع)، گفتن و نوشتن چیزهایی که سبب وهن مذهب و شریعت است و با مقام و جایگاه امامت و آموزه های آن بزرگواران مطابقت و همخوانی ندارد، نوشتن سخنی که مستندی درست ندارد و یا گفتن مطلبی از جایی یا کسی که بی مبنا و مستند نوشته یا می گوید، نوشتن مطالبی که با خرد و علم در تضاد است و خرافه و جهل را گسترش می دهد خط قرمزهایی هستند که در نوشتن از عاشورا و در ادبیات عاشورایی باید آنها را رعایت کرد.

منبع: sadkado.ir