رونمایی از اسناد قیام مسجد گوهرشاد پس از ۸۷ سال

به گزارش صد کادو قاسم تبریزی با روایت قیام مسجد گوهرشاد در آیین رونمایی از اسناد آن، این واقعه را فاجعه خواند و اظهار داشت: رضاشاه مجری این ظلم و استبداد بود و با دستور از استعمارگران دست به این جنایت زد.
​به گزارش صد کادو به نقل از ایسنا، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران در آیینی از مهم ترین اسناد قیام مسجد گوهرشاد با عنوان «گوهر یاد» رونمایی نمود.
در این آیین قاسم تبریزی ـ کارشناس و پژوهشگر تاریخ معاصر ایران – بعنوان سخنران حضور داشت. این کارشناس در بخشی از این آیین درباره قیام مسجد گوهرشاد سخن گفت و جنبه های آنرا بررسی کرد.

تبریزی در بخشی از صحبت هایش اظهار نمود: بحث قیام مسجد گوهر شاد فاجعه بود؛ فاجعه ای که یک برگ از آن کارنامه سیاه استعمار و استبداد بود و برگ دیگر، شهامت، شهادت و ایثار در یک جریان اسلامی بود. تفسیر آن چه در این واقعه گذشت، از زبان هر کسی، غیر امکان دارد. در این واقعه سوالاتی ایجاد می شود؛ چرا واقعه گوهر شاد به وجو آمد؟ چه کسی مسبب بود؟ طراحان و مدیران پشت پرده چه کسانی بود؟ رضا خان مجری بود یا متفکر این ماجرا؟ پادشاهان دیگری چون ناصرالدین شاه، آقامحمد خان و غیره هم مانند رضاخان مستبد بودند و ظلم می کردند اما این ها مأمور استعمارگران نبودند؛ در استبداد و جنایت مانند رضاخان بودند اما رضاخان هم جنایت کار بود، هم مجری استعمار. به قول آیت الله مدرس، او دزد خانگی بوده، آیت الله مدرس در جمهوریت هم که مبارز می کرده و معتقد بوه که این جمهوری، جمهوری انگلیسی بوده است. در ایران سه دین رسمی زرتشت، مسیحیت و یهودیت داشتیم که تا پیش از قاجار دین های مستقلی بودند اما پس از آن به استعمار وابسته شدند. در بررسی واقعه گوهرشاد باید استعمار و نقش استعمار در این جریان بشناسیم. پس از این ماجرا امر به معروف و نهی از منکر ممنوع می شود. نخستین گام استبداد در این دوره، نادیده گرفتن قانون بود. در این واقعه جریان کشف حجاب و روشن فکری را باید بررسی کرد، ماهیت استعماری و استبدادی رضا شاه را باید برای همه آشکار شود؛ چونکه مردمی که حافظه تاریخی نداشته باشند، خطاها را تکرار می کنند و مورخانی که از سیاست چیزی ندانند، کارآمد نیستند.
این کارشناس تاریخ معاصر ایران به وضعیت تاریخ نگاری در کشور هم اشاره و اظهار نمود: تاریخ هویت یک جامعه و انسان است. امانتی را که از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی به ما به امانت سپرده شده، باید حفظ نماییم. امروز دانشگاه ها در بخش تاریخ نگاری ضعیف عمل می کنند و باید این روند تغییر کند. شهید بهشتی انتقادی در اینباره دارد در خصوص این که حوزه های علمیه به بخش تاریخ نگاری وارد نشده اند و امروز هم این حوزه کم تر به این بخش پرداخته است. البته که مراکز اسناد کارهایی را در این حوزه شروع کرده اند و نسل جوان هم اهل قلم هستند و کارهای خوبی را تابحال انجام داده اند. اما این نسل جوان نیازمند مدیریت است و باید امکانات بیشتری در اختیار آنها قرار گیرد. در واقع جامعه ای که تاریخش را نمی داند مانند کودکی است که حافظه ندارد.
در ادامه، علیرضا مختارپور ـ رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران – در سخنانی کوتاه چنین اظهار داشت: ما در روایت حوادث مهم انقلابی کشور دارای ضعف هستیم. اگر نسل نوجوان و جوان امروز و نسل های بعدی ما را برای این مورد مورد مواخذه قرار دهند و ما را عامل کم کاری در انتقال حوادث انقلاب بدانند، حق با آن هاست. امیدوارم این گونه برنامه ها که در معاونت جدید سازمان اسناد ملی درحال برنامه ریزی است، ادامه دار باشد، تا حداقل اندکی از این قصورات را بکاهد.
محمد جعفریان ـ معاون اسناد سازمان اسناد و کتابخانه ملی – هم با اشاره به اینکه برگزاری چنین آیین هایی ادامه دارد خواهد بود و مقرر است در بازه های زمانی اسناد مهمی را در اختیار پژوهشگران قرار دهند، اظهار داشت: واقعه گوهرشاد واقعه دردناکی است، از این جهت که چنین رویداد نامطلوب در حرم علی بن موسی الرضا (ع) رخ می دهد و نخستین تعدی یک قدرت داخلی به حرم ایشان است. در جریان کشف حجاب که به سفر رضاشاه به ترکیه مربوط می شد، لباس مردان تغییر می کند، تمام ارکان حکومتی تحت شعاع آن قرار می گیرد و بر مبنای اسناد موجود، تا یک و نیم دهه پس از این واقعه، مکاتبات درباره این جریان ادامه داشته اشت. امروز روایتی از این واقعه داریم و در این آیین به بخش محدودی از اسناد موجود درباره قیام گوهرشاد پرداخته می شود؛ در حالیکه تعداد این اسناد خیلی بیشتر است و بعضی از این اسناد یافته شده برای اولین بار است که یافت می شوند. نام این گونه اسناد را «اسناد گمشده» گذاشتم؛ اسنادی که کمتر دیده شده و کمتر به آن پرداخت شده است و باید به این اسناد که بخشی از تاریخ هستند، توجه بیشتری شود.
او افزود: از این پس چنین عرصه های جدیدی را خواهیم داشت. گذشته از این سری برنامه ها، یک سری اسناد را هر سه ماه در اختیار پژوهشگران و محققان قرار خواهیم داد که هفته آینده نخستین برنامه از آنرا خواهیم داشت. در این برنامه اسنادی درباره شکل گیری صنعت آب و برق در ایران را در اختیار پژوهشگران خواهیم گذاشت. خیلی از اوقات بسیاری از قوانین و موضوعات نادیده گرفته می شوند و خاطره انسانی از ان یاد نمی کند بهرحال در معاونت اسناد ملی میراث دار دانش و میدریت بومی ایرانی هستیم. طی چند ماه آینده اسناد بسیار مهم پس از پیروزی انقلاب اسلامی خواهیم داشت. در معاونت اسناد ملی با اسناد سروکار داریم که زبان ندارند اما گوش، حافظه و ذهن دارند. روایت ها تاریخ نیستند اما ورق ورق تاریخ را بازگو می کنند اما روایت از اسناد یک تفاوتی دارد، سندها در فرایند عادی زندگی رقم می خورند و روایت حقیقی را از وقایع عرضه می کنند. ضمن آنکه اسنادی که امروز عرضه می شود، شاید نام هایی را برای اولین بار معرفی می کنند.

در بخش دیگری از این آیین، نرجس جاویدی ـ کارشناس اسناد دیداری و شنیداری سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران ـ بخشی از اسناد قیام گوهر شاد را به نمایش گذاشت و توضیحاتی درباره آنها ارائه کرد.
بنا بر گفته او و اسناد رونمایی شده، پیش از جریان قیام گوهرشاد، رضاشاه به دنبال تصمیماتی برای تغییر پوشش و لباس در ایران قوانینی را در نظر می گیرد که باعث اعتراض مردم و به دنبال آن قیام گوهرشاد می شود.
قانون اول متحدالشکل شدن البسه: پس از ابلاغ این قانون تمام ادارات باید پس از اجرای این قوانین تصاویر دسته جمعی می گرفتند تا اجرای قانون تایید گردد. همینطور روحانیون برای پوشیدن لباس روحانیت باید اجازه نامه به همراه داشتند.
قانون دوم جایگزینی کلاه پهلوی با کلاه شاپو (بعد از سفر رضاشاه به ترکیه): با اعتراض علمای مشهد همراه می شود. این قانون با قانون قبلی تفاوت داشت و اعتراض ها در اینباره بیشتر می شود، چونکه مردم کلاه شاپو را نماد فرنگی می دانستند. همینطور همزمان با این قانون سختگیری ها بیشتر می شود و روحانیون فقط در محل کار می توانستند لباس روحانیت بپوشند.
تبریزی در اینباره اظهار داشت: قدم نخست برای شروع قیام گوهرشاد، قوانین زمینه سازی بود که این قیام را رقم زد. این اسناد مشتی است نمونه خروار از قیام گوهرشاد و از پژوهشگران جهت بررسی این اسناد دعوت می نماییم. مردم پیش از قیام در مسجد گوشهر شاد می خواستند با حکومت در اینباره تفاهم کنند اما شرایط بگونه ای دیگر رقم خورد، نماینده ای انتخابی آنها در حرم عیدالعظیم به دیدار شاه می رود اما تحت الحفظ می شود و اجازه دیدار با شاه را پیدا نمی کند و در نتیجه این قیام رخ می دهد و محمدتقی بهلول به همراه مردم در مسجد گوهرشاد بست نشینی می کنند. نکته دیگر این است که در بعضی منابع این تجمع را به پس از کشف حجاب نسبت می دهند، در حالیکه این قیام در اعتراض به تغییر کلاه پهلوی بوده است چونکه مردان بیم این را داشتند که تغییر لباسی که با لباس مردان شروع شده و به لباس زنان هم می رسد.
بعضی از اسناد موجود در این مجموعه همچون پرونده قضایی فتح الله پاکروان (استاندار وقت خراسان) در اوایل عصر پهلوی دوم، گزارش های واصله از اقصی نقاط ایران درباره اجرای قانون کشف حجاب و عواقب ناشی از آن، مکاتبه های محرمانه در مورد خارج نشدن بانوان از منازل خود به علت مبارزه با کشف حجاب، گزارش های پیشرفت نکردن قانون کشف حجاب در بعضی مناطق ایران و بخشنامه به تمام وزارت خانه ها و ادارات مستقل در خصوص اجبار مأموران دولتی برای شرکت در مجالس و اجتماعات به اتفاق همسران خود به منظور پیشرفت در امر کشف حجاب، برای اولین بار در معرض دید عموم قرار می گیرد. نمایش بعضی از این اسناد، در روشن شدن ابعاد این قیام مهم تاریخی موثر خواهدبود.
قیام مسجد گوهرشاد در ارتباط با تجمع مردم مشهد در مسجد گوهرشاد در اعتراض به قانون تغییر لباس است که توسط نیروهای دولتی سرکوب شد. این تجمع در تیرماه سال ۱۳۱۴ شمسی و در زمان حکومت پهلوی اول (رضاشاه) رخ داده است. علت اصلی این تحصن اعتراض به الزامی شدن کلاه شاپو و سیاست های تغییر لباس، و حصر آیت الله سید حسین قمی بود. در این تجمع محمدتقی بهلول سخنرانی کرد و در این حین بین مردم و نیروهای دولتی درگیری رخ داد. این تحصن به شدت سرکوب و بیشتر از ۱۶۰۰ نفر کشته و تعدادی هم زخمی شدند. بعد از این واقعه روحانیان سرشناس مشهد دستگیر و تبعید شدند و به دستور رضا شاه بعضی از رؤسای ادارات مشهد تغییر کردند.

​

منبع: sadkado.ir