بگفته یک فعال بین المللی حوزه نشر، ایران در شرایطی در نمایشگاه های کتاب دیگر کشورها شرکت می کند که برنامه دقیقی ندارد و تنها هدف را می توان حضور ایران در این رویدادهای فرهنگی عنوان نمود.
فرزانه فخریان در گفت و گو با خبرنگار فرهنگی ایرنا درباره مقایسه نمایشگاه بین المللی کتاب تهران با نمایشگاه های کتابی که در منطقه غرب آسیا برگزار می شود، گفت: فکر می کنم باید نمایشگاه های غرب آسیا و اطراف خودمان را جدا از سایر نمایشگاه ها در نظر بگیریم، برای اینکه این رویدادها فروش محور هستند و اساساً فضای تبادل حق نشر، رفتار حرفه ای صنعت نشر و اقتصاد نشر در آنها جریان زیادی ندارد. بیشتر اساس فکر و برنامه ریزی آن نمایشگاه ها در حضور مخاطب و فروش محصول فرهنگی (کتاب) است. آن نمایشگاه ها خیلی سراغ بخش حرفه ای نشر و اقتصاد نشر نیستند، اقداماتی که در نمایشگاه های حرفه ای اروپایی شاهد آنها هستیم در نمایشگاه های منطقه تحقق نمی یابد.
مدیر کارگزاری ادبی ناکتا با اعلان اینکه نمایشگاه کتاب بغداد از نظر شکلی به شدت شبیه نمایشگاه تهران است، افزود: به ویژه مکان نمایشگاه کتاب بغداد شبیه محل برگزاری نمایشگاه های بین المللی است. در این سالن ها همانند فضای فروشگاهی که در نمایشگاه کتاب داریم، مردم قدم می زنند و کتاب می خرند. این نمایشگاه هم مانند نمایشگاه کتاب تهران فقط در عنوانش به نام مردم انجام می شود.
به گفته فخریان، نمایشگاه کتاب بغداد مکان بزرگی نیست و ناشران در آن بصورت حرفه ای شرکت نکردند تا جایی که تعدادی از غرفه های نمایشگاه کتاب بغداد مانند انباری است که در آن کتاب عرضه می شود. مسئولان آن غرفه ها کتاب ها را روی هم چیده بودند. هدفشان از شرکت در آن نمایشگاه، حضور در آن فضا بود.
فخریان در مقایسه نمایشگاه بین الملل کتاب تهران با نمایشگاه کتابی که در کشور عمان برگزار می شود، بیان کرد: نمایشگاه کتاب عمان به سبب همه گیری کرونا با مقداری تأخیر در اسفندماه و به سبب شرایط اقتصادی این کشور، در فضای بهتر و بزرگ تری نسبت به نمایشگاه کتاب عراق اجرا شد. ناشران عرب منطقه از مصر، لبنان، سوریه و عراق در این رویداد حضور داشتند و فضا شرایط حرفه ای تری داشت.
در بخش بین الملل نمایشگاه کتاب باید برنامه داشته باشیم
فخریان با تاکید بر اهمیت اقداماتی که در بخش بین المللی نمایشگاه کتاب انجام می شود، بیان کرد: غرفه داشتن و حضور ایستا در این نمایشگاه ها مطرح نیست. باید از نظر محتوایی برنامه داشته باشیم و بدانیم که اگر می خواهیم در نمایشگاه کتاب عراق یا عمان شرکت نماییم، با چه برنامه هایی به این نمایشگاه ها می رویم. آیا مقرر است در آن نمایشگاه نشست یا رویداد کتاب خوانی برگزار کنیم؟ باید مشخص باشد که مخاطبان، کدام گروه سنی هستند؟ یا مقرر است بصورت دقیق قراردادهای حقوقی با افراد فعال در زمینه نشر داشته باشیم؟
به گفته فعال حوزه نشر پس از مشخص شدن مسائل و برنامه ها در نمایشگاه های بین المللی است که مسئولان می توانند جهت شرکت در آن برنامه ریزی کنند.
او افزود: در حالی در نمایشگاه های خارجی شرکت می نماییم که برای آن برنامه خاصی نداریم و فقط کتاب ها را در آن فضا عرضه می نماییم. حتی در نمایشگاه کتاب بغداد شاهد ارائه کتاب هایی در غرفه ایران بودیم که از دیگر زبان ها به فارسی ترجمه شده بود. نمی دانم که هدف مسئولان از این کار دقیقا چه بود.
فخریان در ارائه راه حل برای نتیجه بخش بودن اقداماتی که جهت شرکت در نمایشگاه های بین المللی دیگر کشورها انجام می شود، توضیح داد: اگر دولت و نهادهای دیگر آغاز به فعالیت در زمینه بین الملل می کنند، باید برنامه مشخص و مدونی را در ابتدای هر فصل و کاملا روشن و دقیق اعلام کنند که مقرر است در آن نمایشگاه چه کاری انجام دهند.
مدیر کارگزاری ادبی ناکتا اضافه کرد: اقدامات بین المللی توسط نهادهای نظارتی و افرادی که این حوزه را دنبال می کنند، باید ارزیابی شود. اما هنوز هم چنین مساله ای وجود ندارد. نمی دانیم شرکت در نمایشگاه کتاب دیگر کشورها چه فایده ای برای ما داشته است جز این که خودرا در این حوزه نشان دهیم و حاضری بزنیم.
فضای نشر دارای ساختار و متخصص نیست
فخریان با تاکید بر این که بخش بین الملل در فضای نشر ایران حرفه ای نیست، بیان کرد: فضای نشر دارای ساختار و تخصص نیست. در بزرگ ترین و مهم ترین نشرهای ایران، به ویژه در نشر دولتی یا نیمه خصوصی که سال ها است فعالیت می نمایند، حوزه بین الملل بخش قدرتمندی نیست. تا آن زمان که برای نمایشگاه های بین المللی برنامه ریزی نکنیم و نتایج آنرا مورد بررسی قرار ندهیم، نمایشگاه کتاب تهران همچنان فروشگاه می ماند.
او با ارائه راهکارهایی که نمایشگاه های بین المللی برای جداکردن بخش فروش از فعالیت نمایشگاهی انجام داده اند، اظهار داشت: برای مثال نمایشگاه کتاب فرانکفورت در ایام نخست بمنظور مذاکره و تبادل رایت میان ناشران برگزار می گردد و فقط در دو یا سه روز پایانی این نمایشگاه، کتاب ها به فروش می رسد. مردم فقط در ایام پایانی از نمایشگاه بازدید می کنند و سایر روزها بیشتر به فعالان حوزه نشر اختصاص دارد. نمایشگاه کتاب شارجه در امارات هم فعالیت خودرا در دو بخش جدا کرده است. در ایران هم باید قوانینی برای جداکردن بخش فروشگاهی و نمایشگاهی این رویداد فرهنگی در نظر بگیریم.
این فعال حوزه نشر و ادبیات افزود: باید شرایط خودرا کشف و برمبنای آن برنامه ریزی نماییم. بسیاری از مقایسه ها برای ما درس آموز هستند. باید بررسی نماییم که چگونه می توانیم به فضای تخصصی نشر برسیم، رویدادی که در آن به مسائل صنعتی نشر پرداخته شود. در اینجا مخاطبان ما یعنی مردم عادی، دنبال خرید کتاب و تخفیف نیستند و مقرر است در آن نمایشگاه درباره پروسه تولید و بازارسازی کتاب صحبت شود.