فرهنگ همسایگی در ایران

صد کادو: چند زندگی به موازات یکدیگر در جریان اند. اگر مثل فیلم «داگویل Dogville» دیوارهای یک ساختمانِ مسکونی را فرض نماییم و چشمِ سر را بر روی شان ببندیم، صحنه طور دیگری نمایش داده می شود؛ بدن های مجزّا درون مکعّبی سیمانی، جداگانه درحال انجام کارهای غیرمرتبط و مختلف اند. «همسایگی» چنین تصویری دارد؛ چند زندگی در یک بدن.
به گزارش ایسنا، «الجّار ثم الدّار» (نخست همسایه را بشناس سپس خانه بخر) سبک زندگی ایرانی بود. از پشت و پسله کوچه ها و خاطرات قدیمی که در ذهن ورق می خورند، مادربزرگ ها را به یاد می آوریم که اگر خورشت شان چرب تر می شد و عطرش تا هفت خانه آن ورتر می رفت، حتما سهم همسایه ها را محفوظ می گذاشتند. خصوصاً اگر همسایه ای داغ دیده، مجرّد، تنگ دست، ناخوش احوال یا آبستن داشتند. عصرهای بهار و تابستان، خانم های محل، در یکی از خانه ها، خصوصاً اگر حیاط داشت، گردِ هم می نشستند و کیلوکیلو سبزی، باقالی، لوبیا و نخود پاک می کردند، یا در زمستان، دسته جمعی ترشی می ریختند. غیر از بساط خوراکی، اتحادِ گروهی بعنوان مقوله پررنگی در بین همسایگان موج می زد. بطور معمول، اگر در یکی از خانه ها مشکل پیش می آمد، دیگر همسایه ها درصدد کمک یا دست گیری از آنان برمی آمدند و یا برعکس، اگر خانواری توزرد از آب درمی آمد، همسایه های هم عقیده، مقابل او می شوریدند.
در ارتباطات اجتماعی زنان مازندران، «همسایه» نقش پررنگی دارد. تا آن جاکه احساس نزدیکیِ بیشتری از خانواده خود به او دارند و این مسئله، علاوه بر فرهنگ عامّه، در ادبیات نیز نمود عینیِ بیشتری دارد. برای مثال در ضرب المثل های مازندران، چند نمونه گویا وجود دارد. «بی ما را بی خاخر بونه، بی همسائه نوونه» که یعنی بدون مادر و خواهر می شود زندگی کرد، اما بدون همسایه نه. تأکیدی ست بر ارتباط عاطفی و اجتماعی زنان با یکدیگر. نمونه دیگر، «همسایه ها یاری هاکِنین، خوامبهِ شی خِنِه داری هاکِنم» یعنی همسایه ها! یاری کنید، من می خواهم خانه داری کنم. این مَثَل هم درباره فردی به کار می رود که برای انجام کاری، دیگران را به دردسر بیندازد و متکّی به خود نباشد و به نقش همسایه در زندگی زنان اشاره می کند.

همسایه ها در ادبیات فارسی
علاوه بر ضرب المثل ها، همسایگی در ادبیات داستانی هم دست مایه چیزهای زیادی قرار می گیرد. بطورمثال در داستان «لاک صورتی» که جلال آل احمد آنرا نگاشته، زنی سودای مانیکور کردنِ ناخن هایش را دارد ولی با مخالفت شدید همسرش مواجه می شود و مرافعه با میانجی گری یکی از همسایه ها، فیصله می یابد. یا کتاب «همسایه ها» از احمد محمود که درهم تنیدگیِ اوضاعِ کشور در نمونه کوچک را به تصویر می کشد و نقش همسایه ها را بر زندگی نشان میدهد. در «دایی جان ناپلئونِ» ایرج پزشکزاد هم منوال به همین صورت است. خانواده ای که در قاموس همسایه، گرد هم سُکنی گزیده اند و با چالش های هم جواری دست وپنجه نرم می کنند.
رمان «دایی جان ناپلئون» – اثر ایرج پزشکزاد

منبع: صد کادو