جنجال منوفارسی !

صد کادو: تازه نبود اما نبش قبر شدن باردیگر تازه اش کرد؛ اختلاف نظرهایی درباب قیاس زبان فارسی با زبان های بومی و قومی که قبل تر نیز گاهی سبب شکل گیری بحث هایی می شد، در ایام اخیر با به میان آمدن پای برخی رسانه های خارجی شکلی دیگر گرفته و سبب ترند شدن هشتگ هایی همچون «منوفارسی» شده است.
به گزارش صد کادو به نقل از ایسنا، اگر اهل گردش روزانه در فضای مجازی باشید، حتما در ایام اخیر چشم تان به هشتگ هایی همچون «منوفارسی»، «منوقندپارسی»، «قندپارسی» و… خورده است.
بررسی های خبرنگار ایسنا بواسطه ابزارهای تحت وب “trackmyhashtag” و “brandmentions” و “hashtagify” نشان میدهد که میزان ترند این هشتگ از عدد ۸ در یک ماه اخیر به ۴۴.۷ در یک هفته اخیر رسیده است.

همچنین، در یک هفته اخیر میزان لایک های این هشتگ به ۱۷۲.۱ هزار، میزان به اشتراک گذاری آن به ۵.۹ هزار و میزان مشارکت در آن به ۱۸۶هزار رسیده است.

بررسی ها نشان میدهد که بیشترین میزان هشتگ های مرتبط شناخته شده با «منوفارسی»: «قند_پارسی»، «منو_فارسی»، «ترکان_صفوی»، «ایران»، «ایران_جعلی»، «عیران_جعلی» و… است. همین طور در ابرکلمات این هشتگ عباراتی چون «بدنبال حذف»، «اقوام ایرانی»، «حذف زبان»، «زبان تحصیلی» و… بیشتر دیده می شوند.

اما ماجرای این هشتگ ها چیست و پای «منوفارسی» چگونه به ترندهای فضای مجازی باز شد؟
بنظر می رسد ماجرا بعد از انتشار یک توییت ازطریق یک رسانه خارجی شدت گرفت؛ صفحه العربیه فارسی در توییتر چند روز پیش لینک کارزاری توییتری با عنوان «رنج به سبب زبان مادری با هشتگ #منوفارسی» را به اشتراک گذاشت و انگار خاکستر ماجرایی کهنه بار دیگر شعله ور شد.

از همین جا بود که واکنش ها شروع شد و بحث ها شدت گرفت؛ عده ای در پشتیبانی از زبان قومی خود می نوشتند و عده ای دیگر زبان فارسی را قندی می دانستند در کنار زبان قومی شان. چیزی نگذشت که پای بی بی سی فارسی هم به ماجرا باز شد.
میلاد عظیمی، نویسنده و منتقد ادبی در این بین درباب هشتگ «منوفارسی» نوشته است: «مدتی است که کارزار و هشتگی راه افتاده به اسم# منوفارسی و ذیل آن در مذمت ستم زبان فارسی و «رنج اقلیت های زبانی در ایران» می گویند و می نویسند. بی بی سی فارسی سلسله جنبان و آتش بیار این کارزار است. پیداست که در پی کدام هدف هستند و چه بیرقی را باد می زنند و مرا با آن کار نیست.
به نظرم اما از این هیاهوها نباید دل بد کرد. بلکه می توان از همین تهدیدها فرصت ساخت؛ فرصت تقویت انسجام و وحدت ملی. فرصت بسط وفاق ملی. اگر این کارزاری که ضد ایران و زبان فارسی به راه انداخته اند، نتیجه اش این باشد که دوستاران ایران و زبان فارسی هشیارتر شوند و بهانه به دست این و آن ندهند، مبارک است. می دانم که رندان درهرحال بهانه ای خواهند جست اما احتیاط و پرهیز از مواضع تهمت، شرط عقل و حزم است.
روزگار غریبی است. روزگار خیال اندیشی و کژبینی. روزگار سیطره سیاست بر همه چیز. باید با هزار دقت و وسواس گام زد. برای مثال می گویم. شوخی با لباس و زبان و لهجه اقوام، در فیلم و سریال، سبب برخی کژخوانی ها و سوءتفاهم ها می شود و دستمایه تفتین بدخواهان. این بهانه را کاملا باید از دست آنان گرفت. در این مساله باید احتیاط و وسواس فراوان داشت.
نتیجه این کارزار و هشتگ برای ما باید این باشد که ایمان بیاوریم که تقویت زبان فارسی، بعنوان زبان رسمی و رابط بین الاقوامی، هیچ ملازمتی با تضعیف زبان ها و گویش های دیگر ندارد. که فرهنگ بومی و فولکلور و زبان مادری اقوام ایرانی سخت مغتنم و محترم است. سرمایه ملی است و حفظ و ترویج آن وظیفه ملی است.»
همین طور در این بین یک زبان شناس یادآوری کرد: «یادآوری این نکته که چندزبانگی از تک زبانگی رایج تره، احیانا در طول تاریخ بشر هم همچنین بوده، و بمراتب هم سود بیشتری برای بشر داره. نیازی نیست فرض نماییم فقط یه زبان باید وجود داشته باشه و بعد دعوا نماییم کدوم»
یوسف سعادت، پژوهشگر زبان و ادبیات فارسی نیز با مرور خاطره ای به «منوفارسی» پرداخت و نوشت: «یادم میاد کلاس دوم راهنمایی کلاسمون بیشتر از ۳۰ نفر دانش آموز داشت. سه چهار نفر گیلانی بودن، دوسه نفر فارسی زبان، دوسه نفر کردزبان و بقیه، یعنی اکثریت کلاس تات زبان و ترک زبان بودن. قسمتی از ارتباط اجتماعی بچه ها شامل آزار و زورگویی می شد (الان می گن #بولی).
معلم هامون هم اغلب تات زبان و ترک زبان و شاید یکی دو نفر گیلانی یا از جاهای دیگه بودن. قسمتی از ارتباطات آموزگار-دانش آموز هم شامل اذیت و توهین و تحقیر بود: معلم ها مستقیم و دانش آموزها مستقیم یا اغلب پشت سرِ معلم ها و در قالب اسم گذاشتن سر معلم ها یا جوک درست کردن.
ساعات دوستی و خوشی و یادگیری و بازی هم بود و بیشتر هم همین ها بود ولی وقت آزار که می شد از همه امکانات بهره برده می شد: مسخره کردنِ چاقی، لاغری، سیاهی، سفیدی، بوری، زشتی یا حتی زیبایی، عینکی بودن، لهجه، قد و… تا کتک کاری و حتی آزار جنسی.
شنیده م که آزار توی مدرسه خیلی جاهای دنیا شایعه و جاهایی هم مدرسه ها برای کم کردنش برنامه هایی پیاده می کنن. به نظرم لازمه که در کنار برنامه های سراسری دولتی، فعالان مدنی و روشن فکران هم برای رویارویی با این دست مسائل به کارهایی همچون راه اندازی کارزار دست بزنند ولی تجربه من بطورمثال در این مقطعی که بخشیش رو تصویر کردم این طور بود که دیگرآزاری و بی فرهنگی از جانب هر کدوم از این افراد و مقابل هر کدوم و در هر شکل و به هر درجه ای می تونست صادر بشه. ساده انگاریه که ایراد بگیریم چرا بطورمثال رنگ یا لهجه همدیگه رو مسخره می کردن. نه! فرقی و رحمی در کار نبود.
مثل این می مونه که بگی چرا دانش آموزان ایران پس از تحصیل نمی تونن به زبونای شرق چین حرف بزنن! خب تو برنامه آموزشیشون نبوده. دوازده سال سر ساعت رفتیم و ساعت ها پشت میز نشستیم، چند دقیقه درباره اخلاقیاتی از قبیل شیوه احترام به شخصیت همدیگه یا چیزای از این قبیل آموزش دیدیم؟!
خیلی خوبه به این مساله بپردازیم ولی باید همه مسأله رو ببینم تا بفهمیم اصلا مسأله چه شکلیه. برکشیدنِ یه بخش یعنی لهجه یا قومیت از این مسأله و پرداختن به اون فقط در قسمتی از جامعه تصویر کاملا ناقصی به دست می ده. بدتر اینکه بخوایم بجای چاره جویی انتقامی از آینده جمعی بگیریم. طبیعیه که اگه از فرصت مدرسه استفاده نشه که نمی شه و نشده، همین دانش آموزان تربیت نشده بی فرهنگی ها و پلیدی هایی از قبیل انواع تحقیر دیگران رو با خودشون به بزرگ سالی می برند و همین بی فرهنگی در نسل های بعدی تکرار می شه.»
علیرضا حسن زاده، پژوهشگر و رئیس پژوهشکده مردم شناسی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری هم در واکنش به این ماجرا نوشت: «فارسی زبان همه اقوام ایرانی ست. اخیراً یکی از خبرگزاری های خارجی و بیگانه درصدد ایجاد تضاد میان زبان فارسی و زبان های اقوام ایرانی بر آمده است و با یک فراخوان خواسته تا خاطراتی را که یاد قند فارسی را تلخ می کند برای آن ارسال دارند. اما باید اظهار داشت که زبان فارسی زبانی نژادی نیست، بلکه زبانی میان قومی است که همه اقوام ایرانی از کرد و بلوچ و ترک و تالش و گیلک و مازنی و لر و ترکمن و عرب و بختیاری و غیره در بالندگی و بلوغ آن نقشی غیر قابل انکار داشته اند. نقشه پراکندگی قومی ادبیات فارسی با شاعرانی چون شهریار و صائب تبریزی و مولانا و نظامی گنجوی و حزین لاهیجی و سایه و باباطاهر همدانی و غیره شاهد این ادعا است. زبان فارسی آیینه فرهنگ اقوام ایرانی و وحدت و همبستگی انکارناپذیر آنان است، زبانی که در شعر شاعران بزرگی چون حافظ و مولانا به برابری همه انسان ها فراتر از رنگ و نژاد تاکید دارد. زبانی که شاعرانی چون گوته نخستین بار ایده گفت وگوی شرق و غرب را از آن الهام گرفته اند.»
این در حالیست که در موج برخی قومیت گرایی ها سندهایی از روح مشترک زبان فارسی با دیگر زبان های قومی نیز منتشر گردید. علی هژبری، کارشناس میراث فرهنگی در این میان قسمتی از «مسالک و ممالک» را در واکنش به این ماجرا به اشتراک گذاشت: «مردمان گرمسیر ایشان را سه زبان است پارسی که با یکدیگر گویند و بااینکه در ناصیت ها تفاوتی باشد همه یکسان بود همه پارسی، زبان یکدیگر بدانند و لغت پوشیده نماند.
سده ۴ ه. ق اصطخری، ابواسحاق ابراهیم ۱۳۴۷، مسالک و ممالک، ایرج افشار، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، چاپ دوم، ص ۱۲۰»
بررسی ها نشان میدهد که پای چند زبان به هشتگ «منوفارسی» در ایام اخیر باز شده است؛ حدود ۸۷ درصد از مطالبی که با این هشتگ منتشر شدند به زبان فارسی، حدود ۱۰ درصد به زبان انگلیسی، حدود ۲ درصد به زبان ترکی آذربایجانی و کمتر از یک درصد به زبان ترکی بوده اند.

«منوفارسی» حتی مسئولان دولتی را نیز دست به کار کرد؛ یاسر احمدوند، معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در پی این ماجرا در مطلبی با عنوان «فارسی عزیز؛ زبان همه ما» نوشت: «کارزاری در مجاز راه انداخته اند؛ منوفارسی، خیلی فکر کرده اند شاید از آستین خیانتکارشان چیزی دربیاورند که رودست نداشته باشد. شعبده کرده اند. با میراث مشترک صدها میلیون نفر درافتاده اند.
ابتذال، مخرج مشترک همه ایده های ضدایرانی شان بود اما این یکی روی همه را سفید کرد، مدت هاست می اندیشیدند چگونه با این فرهنگ ظلم ستیز و آزاده پرور باید درافتاد. به هر دستاورد مردم این سرزمین رنگ تردید و شبهه زدند. در اصالت هر بیت غرورآفرینی که هر ایرانی در هر جای جهان سرود تشکیک کردند. غرور ایرانی را هدف گرفتند تا اراده اش را که ذلیل شان کرده است خرد کنند.
والله خیر الماکرین.
حالا فکرشان را گرد کرده اند کجا را بزنیم که کارستان نماییم. رفته اند سراغ پیوند مشترک، رود جاری فرهنگ چندهزارساله و دیوار بلند نفوذناپذیر و استوار زبان فارسی. خیال خام. زبان فارسی زبان همه اقوام ایران است، عزت ماست، ترکان و کردها و لرها و بلوچ ها و عرب ها و ترکمن ها و هر قوم دیگری در این سرزمین افتخارش این است که چنین گنج ارزشمندی دارد. فارسی نه فقط جای هیچ زبانی را تنگ نکرده است که مانایی و پایایی این زبان و زبان های قومی وابسته به یکدیگر است.
شاهکارهای بی تکرار ادب فارسی را کسانی آفریده اند که زبان قوم شان فارسی نبوده است. اصلا فارسی زبان هیچ قومی نیست. ابن بطوطه در سفرنامه اش زبان فارسی را از شمال آفریقا تا دریای چین زنده می داند.
شما حقیرتر از آنید که با چنین فرهنگ سترگی درافتید.
شاعران پارسی گو هنرشان را در جامعه زیبای این زبان، ماندگار و نام خودرا در سایه بزرگی این زبان جاودانه کرده اند. زبان فارسی میراث مشترک همه اقوام ایران است و نگاه بان این نعمت بی بدیل همه ایرانیان هستند.»
اما «منوفارسی» برای برخی چهره های فرهنگی هم حاشیه ساز شد.
مجری رسانه ایران اینترنشنال بتازگی درباب محمدرضا شفیعی کدکنی، شاعر، پژوهشگر و استاد دانشگاه تهران چنین توییتی نوشت: «آن ویدیو تعجب آور شفیعی کدکنی که دست به دست می شود سراسر توهین است.
چه کسی می خواهد من و تو ما نشویم؟
خانه اش ویران باد!»
ماجرا اما این بود که صفحه محمدرضا شفیعی کدکنی در ضمن آن چه در ایام اخیر رخ داد، صحبت هایی را از این چهره فرهنگی – مربوط به یکی از کلاس های درسش در سال ۹۷ – منتشر نمود که قسمتی از سخنانش را در ادامه می خوانیم: «در وقتی [انگلیسی ها] به زبان فارسی مسلّط شدند، گفتند: گور بابای زبان فارسی! شما زبان فارسی برایتان خوب نیست. می دانستند که زبان فارسی شاهنامه دارد، مثنوی دارد، سعدی دارد، حافظ دارد، نظامی دارد.
این نظر من نیست که بگویید من یک شوونیست فارس هستم. زبان فارسی در همه کرە زمین با رباعیات خیام و مثنوی جلال الدین و شاهنامه و سعدی و حافظ و… شناخته می شود، در همە دنیا. شکسپیر با آن نمی تواند کشتی بگیرد. پوشکین با آن نمی تواند کشتی بگیرد.
همین کار الان در آسیانه میانه دارد می شود [توسط روسیه]. سه نسل، چهار نسلِ دیگر بگذرد، بچه های قزاق و اُزبک و تاجیک، روس هستند.
ما نمی خواهیم هیچ زبان محلّی ای را خدای نکرده [بی اعتنایی کنیم] چون این زبان های محلّی پشتوانە فرهنگی ما هستند. ما اگر این زبان های محلّی را حفظ نکنیم، بخش اعظمی از فرهنگ مشترکمان را عملاً نمی فهمیم. ولی این زبان بین الاقوامی که قرن ها و قرن ها و قرن ها همە این اقوام درش مساهمت (همکاری و همیاری) دارند… هیچ قومی بر هیچ قوم دیگری تقدم ندارد در ساختن امواج این دریای بزرگ.»
میلاد عظیمی باز هم در پی واکنش های ایجادشده به حرف های شفیعی کدکنی در قسمتی از مطلبش با عنوان «شفیعی کدکنی در هجوم کژخوانان» نوشت: «تجزیه طلبان دانسته اند که برآورده شدن آرزوهای شان منوط است به همراه کردن “مردم” با خود. می کوشند”مردم” را اغوا کنند و بر امواج عواطف برافروخته شده سوار شوند. انصاف باید داد که در ماجرای سخنان شفیعی کدکنی در موضوع زبان فارسی و زبان های محلی، رسانه های مجازی را خوب به کار گرفتند و در این نبرد روانی توفیقاتی داشتند و توانستند عده ای از “مردم” را جذب کنند. و این خطرناکست. بی “مردم”، ایرانی نخواهد بود که زبان ملی اش فارسی باشد یا نباشد. زبان فارسی ملک مشاع تک تک”مردم” ایران است. به قول شفیعی: «قرن ها و قرن هاست که همه این اقوام در شکل گیری زبان بین الاقوامی فارسی مساهمت دارند. هیچ قومی بر قومی دیگر در ساختن امواج این دریای بزرگ، تقدّم ندارد». نباید گذاشت تبلیغات، خاطر “مردم” را مشوش کند.
کانون تبلیغات آنان این بوده: «شفیعی گفته… م به زبان های محلی». این عبارت را هشتگ کردند و پراکندند و توانستند مخاطب را به هیجان بیاورند. گفتند شفیعی به قوم و زبان ما توهین کرده. سخنان شفیعی دردسترس است. در کلام او این عبارت کذایی هست اما او این سخن را از قول دیگری نقل کرده. بلاتشبیه مثل قرآن که در آن آیاتی هست که از قول مشرکان، پیامبر اسلام، مجنون خوانده شده. آیا می توان به استناد آن آیات اظهار داشت که خدا پیامبرش را مجنون می داند؟ در همین فایل صوتی، شفیعی در مقام نقل قول گفته: «گور بابای ادبیات فارسی و سعدی و حافظ!» آیا او خواسته به زبان فارسی و بزرگانش اهانت کند؟ معلوم است که نه اما دوستان باید آتش خودرا به قیمت ذبح اخلاق و حقیقت باد بزنند. باشد در این میانه چند نفر را صید کنند.
در پرتو این سخن تحریف شده، دروغ های بزرگ گفتند. گفتند شفیعی مثل هایدگر فاشیست است و قتل زبان های محلی را تئوریزه کرده. می گوید مردم نباید به زبان مادری خود سخن بگویند! «از لزوم ممانعت تدریس زبان های محلی در مدارس و دانشگاه ها سخن می گوید». نژادپرست است و دشمن اقوام غیر “فارس” با هزار دشنام دیگر.
شفیعی پنجاه سال معلم بوده و از همه جای ایران شاگرد داشته. این همه کتاب و مقاله و شعر نوشته است. یک اشاره کم رنگ در خوارداشت زبان و فرهنگ اقوام ایرانی ننوشته است. شاگردانش بگویند آیا هیچ گاه شنیده اند که او به اقوام و زبان های بومی توهین کند؟ اصلاً شفیعی دمیدن در کوره اختلاف مذهبی و قومی را خواست دولت های استعماری می داند. در همین فایل هم که گفته: «زبان های محلی، پشتوانه فرهنگ ما هستند. ما اگر زبان های محلی مان را حفظ نکنیم، عملاَ بخشی مهم از فرهنگ مشترک مان را نمی فهمیم». دیگر این جنجال ها برای چیست؟
شفیعی هواخواه زبان های محلی و فرهنگ های بومی و خواهان تحقیق علمی درباره آن هاست. این را نوشته و گفته است. البته اعتقاد دارد همه این تحقیق ها باید زیر خیمه ایران باشد و اجاق ایران را گرم کند؛ ایران رنگارنگ. ایران یکپارچه. ایرانی که برای «همه» ایرانیان است. به نظر او عده ای در پوشش دلسوزی برای زبان ها و فرهنگ اقوام، تیشه به ریشه زبان فارسی و فرهنگ ملی و مبانی ملیت ایرانی می زنند و آب به آسیاب بیگانگان می ریزند. زبان، بهانه ایشان برای تجزیه ایران است.»
در سالهای اخیر متخصصان حوزه زبان و ادبیات فارسی عموما به زبان ها و گویش های بومی ایران خونسرد نبوده اند؛ فرهاد قربان زاده، زبان شناس و فرهنگ نویس که در ضمن این ماجرا بواسطه توییتی در واکنش به «منوفارسی» مورد واکنش هایی قرار گرفته، قبل تر در گفت و گو با ایسنا اظهار داشته بود: «به زبانوران و گویشوران پیشنهاد می کنم در خانه با فرزندان خود به زبان و گویش بومی شان صحبت کنند تا این میراث باارزش به فرزندانشان نیز منتقل شود. حفظ زبان ها و گویش ها و انتقال سینه به سینه‌ی آن از خانواده شروع می شود و اگر ما ارزش زبان و گویشمان را ندانیم و آنرا به فرزندانمان نیاموزیم، مسئولان نیز دلسوز این میراث معنوی نخواهند بود.»
یا لیلا عسگری، عضو هیئت علمی گروه زبان ها و گویش های ایرانی فرهنگستان زبان و ادب فارسی با اشاره به اینکه نام ها و مفاهیمی در زبان ها و گویش های ایرانی یافت می شود که در متون مکتوب، سخنی از آنها نیست، گفته بود که زبان ها و گویش ​های ایرانی همانند موزه گسترده ای هستند که بجای اشیاء مادی، آواهای زنده ای را در قالب نام و کلام به نمایش می گذارند.

منبع: sadkado.ir