اولویت بندی کمک های نیکوکارانه از نگاه مصطفی ملکیان

مصطفی ملکیان به تبیین اولویت بندی کمک های نیکوکارانه پرداخت.
به گزارش ایسنا، این استاد فلسفه و اندیشمند در دومین جلسه از درس گفتارش درباره فلسفه و اخلاق نیکوکاری که ۲۹ دی به میزبانی آکادمی آگاپه برگزار شد به بیان قلمرو کارهای نیکوکارانه و تبیین نیّات نیکوکاری پرداخت.
مشروح سخنان او در این جلسه در ادامه می آید: “سوال این است، امور خیریه شامل چه چیزهایی ست؟ کارهای خیر چه قسمت هایی از زندگی ما را پوشش می دهند؟ پاسخ به این سؤال مستلزم شناساییِ نیازهای بشر است. آبراهام مازلو، روانشناس آمریکایی، به خوبی نیازهای بشر را طبقه بندی کرده است.
البته ما نیازهای فراوانی داریم، خارج از تفاوت هایی که انسان ها با هم دارند، همگی نیازهایی دارند. این نیازها فوریت و اهمیت مشابه در انسان های مختلف ندارند. اما وقتی این نیازها معین شد، تلاش انسان ها باید معطوف به حل آن ها شود. ازاین رو اولویت ها در کار خیر به اولویت های نیازهای بشری وابسته است. انجمن های خیریّه باید به این مساله توجه نمایند. در این باب، اولویت بندی کمک های نیکوکارانه باید مطابق ذیل باشد:
۱. کمک به بیماران. به خصوص بیماران محتضر. بیماران محتضر مقدم اند بر بیماران غیرمحتضر. در مرحله بعد سایر بیماران قرار می گیرند.
۲. کمک به بی سرپرستان: کسانی که کسی متکفل اوضاع آنها نیستند و کسی عهده دار مسائل آنها نیست.
۳. کمک به کسانی که از لحاظ اقتصادی فقیرند. یعنی کسانی که ضروریات زندگی را نمی توانند تأمین کنند.
۴. کمک به کسانی که بیکارند. دارای شغل و حرفه درآمدزا نیستند.
۵. کمک به افراد مسن. فرقی بین پیرمرد و پیرزن نیست. به هر دو باید توجه گردد.
۶. کمک به ستم دیدگان. کسانی که حقی از آنها ضایع شده و نمی توانند حق خویش را استیفا کنند و مظلوم اند.
۷. کمک به درمان جویان. کسانی که به لحاظ ذهنی یا روانی مشکلاتی دارند و باید درمان شوند.
۸. کمک به ناآموختگان و ناپروردگان. کسانی که تعلیم و تربیت کافی در زندگی ندیده اند، مشکلاتی برای خود و دیگران به وجود می آورند. باید به این مسائل پرداخت. گاهی ناآموختگان برای احرازِ شغل و حرفه، تعلیم و تربیتی ندیده اند. اگر بتوانیم به این گونه اشخاص شغلی بیاموزیم، می توانند درآمدزا شوند و زندگی مستقلی پیدا کنند.
گاهی شخص مشکل دیگری دارد. مهارت های زندگی را یاد نگرفته است و این غیر از شغل و حرفه اوست. مهارت های زندگی شامل ۲۴ مهارت است که با استفاده از آن انسان می تواند زندگی موفق و اخلاقی داشته باشد. زندگی انسان باید دو خصوصیت داشته باشد: موفق باشد و اخلاقی. زندگی موفق به معنای دستیابی به مطلوب های اجتماعی مورد نظر فرد شامل ثروت، شهرت، قدرت، محبوبیت، احترام، آبرومندی و علم. و نکته دیگر اینکه این موفقیت به واسطه زیر پا گذاشتن اخلاق به دست نیامده باشد. ازاین رو پرورده بودن امکان دارد به این مفهوم باشد.
مفهوم سومی برای ناآموخته بودن وجود دارد و آن اینکه امکان دارد فردی به علم، هنر و فنی علاقه داشته باشد ولی زندگی به او مجال نداده باشد تا آن علم را بیاموزد. الیزابت کوبر راس، روانشناس مرگ، تمام عمر خویش را به بیماران درحال احتضار معطوف کرد. او می گوید یکی از مسائلی که در لحظات آخر عمر، بیمار درحال احتضار را آزرده خاطر می کند، نیازهایی ست که فرصت برآورده شدن آنها در طول زندگی بیمار فراهم نشده. خلاء های پُرناشده در درون او، جزو نیازهای وجودی اوست.
این طبقه بندی راجع به اشخاص است. اما فقط اشخاص نیستند که اولویت کمک های نیکوکارانه خیریّه ها و انجمن ها را تعیین می کنند. سلسله ای از فعالیت ها هم هستند که آنها هم در تعیین اولویت های نیکوکاری تاثیرگذارند و باید بدان ها هم توجه گردد. اما پیش از بیان این طبقه بندی جدید مطلبی دیگر را باید عرض کنم. تمام هشت گروه اجتماعی که در فوق ذکر شد باید دو چیز از ما دریافت کنند؛ یکی کمک و دیگری پشتوانه روحی و معنوی.
همه هشت گروه به این دو بخش نیاز دارند؛ هم کمک و هم حمایت روحی و معنوی. اگر فقیر باشیم از دو چیز رنج می بریم؛ یکی اینکه پول نداریم و دیگر اینکه محتاج فردی دیگر هستیم. اگر فردی به فقیری پولی می دهد باید بگونه ای این وجه را به او اعطا کند که رنج او را بکاهد، انگار دارد به فرزند خود، برادر یا پدر یا مادر خود کمک می نماید.
اما پنج نوع فعالیت است که موسسات خیریّه و نیکوکاری باید تلاش کنند کمک های خویش را به ترتیب اولویت، معطوف این پنج فعالیت کنند.
۱. فعالیتهای در ارتباط با تحقیقات طبّ و پزشکی. یعنی هرگونه کمک به انجام تحقیقات علمی در حوزه طبّ و پزشکی که منجر می شود بیماری های لاعلاج به بیماری های صعب العلاج تبدیل شوند. یا کمک به تحقیقات علمی در حوزه طبّ و پزشکی که باعث می شود بیماری صعب العلاج تبدیل به بیماری سهل العلاج شود و سهل العلاج تبدیل به بیماری هایی شود که آثار سوء در بدن بیمار باقی نمی گذارد.
۲. فعالیتهای در ارتباط با تحقیقات جهت فقرزدایی. یعنی هر کاری که منجر می شود به کاهش و از بین بردن فقر. فقرزدایی به میزان ثروت، کیفیت توزیع ثروت، کیفیت مالیات گیری و کیفیت بیمه ها بستگی دارد.
۳. فعالیتهای در ارتباط با تحقیقات محافظت از محیط زیست.
۴. فعالیتهای در ارتباط با تحقیقات عدالت اجتماعی. تحقیقاتی که نشان داده است عدالت چگونه در ظرف زندگی اجتماعی و نهادهای اجتماعی پدید می آید. عدالت در نهاد خانواده، اقتصاد، تعلیم و تربیت، علم و فن و هنر، سیاست، قانون گذاری، دین و مذهب و روابط بین الملل. چه اقتضائاتی وجود دارد که منجر می شود این نهادها عادلانه باشد. هر یک از این نهادها سلسله قوانین و مقرراتی دارند که همه آنها باید عادلانه باشند تا مجموع نهاد عادلانه شود.
۵. فعالیتهایی که در ارتباط با تحقیقات در حوزه تعلیم و تربیت می شود. این تحقیقات بسیار در جهان نوباوه است و نیاز است پیشرفت کند.
ازاین رو هشت قشر اجتماعی و پنج نوع تحقیقات مورد گفتگو در باب فعالیتهای خیرخواهانه در قلمرو کارهای خیر و نیکوکاری ست.
اما مطلب دیگر در باب اهداف صحیح کارهای خیر و نیکوکاری ست. با اینکه هدفی داشته باشیم درست است و با اینکه هدفی داشته باشیم نادرست است. فلاسفه شش هدف را برای فعالیتهای نیکوکارانه صحیح می دانند.
۱. عشق به خلق الله، عشق به خداست. یکی از مصادیق عشق آگاپتیک، عشق خدا به انسان است. خداوند به انسان بی قید و شرط عشق می ورزد. عشق خدا عشق تملک جویانه نیست. حال امکان دارد کسی بخواهد از خدا سپاس گزاری کند. ولی چون خدا را نمی یابد، به بنده خدا عشق می ورزد.
۲. نیت دوم، تشبه یا تخلق به اخلاق الله است. یعنی مشارکت با خدا در عشق ورزی به بندگان خدا. این مورد را عرفا تاکید می کنند. یعنی آدمی صفاتی شبیه به صفات خدا را در خود ایجاد نماید.
۳. نیت سوم، کمک به دیگران با هدف از بین بردن انانیت در وجود خود است. با کمک به دیگران، خودمحوری، خودبینی و خودخواهی را در خود از بین می بریم. این دیدگاه، دیدگاه بودائیان است. یعنی منافع و مضار خویش را نادیده بگیریم و از خود بگذریم و به دیگران بدهیم.
۴. نیت چهارم، مبارزه با نفس است. این دیدگاه در ادیان غربی و ابراهیمی رواج دارد. هرچه بیشتر با نفس بجنگیم بیشتر رشد می نماییم. هرچه طبق خواسته های نفس رفتار نماییم بیشتر محدود می شویم. کارهای خیر خوشایند نفس نیستند، ازاین رو هرچه بیشتر کمک نماییم در واقع داریم با نفس خود جهاد و جنگ می نماییم.
۵. نیت پنجم، کاستن درد و رنج انسان هاست. یعنی کاری نماییم که از درد و رنج انسان ها بکاهیم.
۶. نیت ششم، عقلانی بودن زندگی اجتماعی ست. عقل حکم می کند که در جامعه بیماری، فقر، ظلم و جهل وجود نداشته باشد. اگر بخواهیم جامعه ای را عقلانی نماییم باید تلاش نماییم این چهار آفت را از آن بزداییم.
۷. اما من نیت هفتم را به این شش نیت اضافه می کنم. و آن نیتی ست که به آسانی قابل اثبات است. اگر این آموزه مفهوم واقع شود، راهی نمی ماند جز اینکه نیکوکارانه زندگی نماییم. و آن مجانی بخشی هستی است. هیچ نعمتی نیست که به انسان مجانی اعطا نشده باشد. تمامی نعماتی که توسط خداوند به ما اعطا شده همه مجانی بخشی شده است، ازاین رو وقتی این همه نعمت به ما مجانی بخشیده شده
است، دیگر راهی جز نیکوکاری بر ما نمی ماند.”
بر طبق این خبر، این موارد در جلسه آتی تشریح خواهد شد.
همینطور اعلام شده است: آکادمی آگاپه یکی از دپارتمان های موسسه نیکوکاری مهر هوشمند (آگاپه) است، که در جهت مأموریت این سازمان مردم نهاد عام المنفعه، غیرسیاسی و غیرانتفاعی، به دنبال توسعه فرهنگ نیکوکاری و احسان در جامعه، افزایش آگاهی و دانش جمعی درمورد امداد اجتماعی اثربخش و حمایت هوشمندانه از سازمان های مردم نهاد و موسسات نیکوکاری ست. در این راستا تلاش می کند ارتباط بین نهادهای دانشگاهی، استادان و مراجع علمی را با حوزه اجتماعی و جامعه مدنی تسهیل کند.

منبع: صد کادو