نسرین فقیه ملك مرزبان عنوان كرد مهاجرت در ادبیات بیشتر شده است

صد کادو: نسرین فقیه ملک مرزبان می گوید که بحث مهاجرت در ادبیات، نه فقط در ایران، بلکه در زمینه ادبیات روس، عرب و شاید حتی کشورهای مختلف اروپایی و امریکایی هم بیشتر شده است.
این مدرس دانشگاه در گفت و گو با ایسنا درباب نمود مهاجرت در ادبیات، و تغییر در شیوه نگاه نویسندگان و شاعران به مقوله مهاجرت در آثار ادبی اظهار نمود: این سوال خیلی سوال مهمی است اما چون من بصورت حرفه ای دراین باره پژوهش نکرده ام، هر حرفی بزنم، خیلی عینی شمرده می شود، با این وجود دراین زمینه، یکی دو پایان نامه کار کرده ام و چند مقاله خوانده ام. اولا ما با تغییرات خیلی کلی تر و جامعه شناختی مواجه هستیم که مهاجرت در آن جزئی از یک کل است؛ یعنی عبور از مقوله های سنتی، رسیدن به جامعه جهانی، پرداختن به مقوله های سیاسی در ادبیات – که بیشتر از قبل شده -، بحث زنان، مقوله های مربوط به امور خاص زنان در کشورهای مختلف و بحث های ایدئولوژیک. همه این ها در کنار هم معانی خیلی خاصی پیدا می کند که ای بسا نشود یک جزء را بدون این کل به خوبی بررسی کرد اما برای این بحث مقدماتی چه در سطح جهان سوم و چه جهان اول لازم است تا بتوانیم به تحلیل درستی برسیم.
وی در عین حال اظهار داشت: البته که بحث مهاجرت در ادبیات بیشتر شده است؛ این قضایا به گونه ای در ادبیات صعودی شده است. نه فقط در مورد ایران بلکه در زمینه ادبیات روس، عرب و شاید کشورهای مختلف اروپایی و امریکایی هم اینکه افراد به این فکر کنند که خودشان را در جامعه دیگری جای بدهند تا دنیای خودشان را پیدا کنند، قوی تر شده و امکان آن بیشتر از قبل حاصل می شود. و این اتفاق با وسایل ارتباطی نزدیک به هم بیشتر نیز رخ می دهد.
فقیه ملک مرزبان اضافه کرد: اما بحث ادبیات مهاجرت، بحث پذیرش مقوله های فرهنگی، شخصیت پردازی، کنش روایی که در شعر یا داستان اتفاق می افتد، تغییرات زیبایی شناختی و روانشناختی، پذیرش ارزش های جوامع مختلف و… است. ما عملا درحال فکر کردن به این مقوله ها هستیم. البته نویسنده ها برخوردهای متفاوتی دارند و تلاش می کنند تا حقیقتی را پیدا کنند که احیانا در آن می توانند خودشان را پیدا کنند و این برای شان خیلی مهمست.
این مدرس زبان و ادبیات فارسی همین طور با اشاره به نمونه هایی از نمود مهاجرت در ادبیات بیان کرد: در کتاب های مختلفی به این برمی خوریم که نویسنده درحال تصور این است که چه آدم هایی آن جا هستند، چه ارزش هایی را به دست آورده اند، چه تنهایی هایی دارند و به چه بلوغ و رشدهایی رسیده اند. بطورمثال این ها را در «آینه های دردار» هوشنگ گلشیری، در مقوله هایی که رضا امیرخانی در رمان هایش به آنها می پردازد، می بینیم یا حوزه هایی که در شعرها وجود دارد، حتی در آثار نویسندگانی مثل گلی ترقی که اصلا تجربه مهاجرت داشته، یا عباس معروفی در جامعه ای شکل دیگری را طی می کند. حالا او را با محمدعلی جمال زاده مقایسه کنید، با توجه به این که سال ها در کشور دیگری بود، فرهنگ آن کشور در نوشته هایش دیده نمی شد و مواجهه ای روی نمی دهد، اما هم اکنون، این مواجهه مهم تلقی می شود و دلیل آن هم این است که فضاهای نویسندگان خیلی تغییر کرده و به دنبال حوزه های جدیدی می گردند؛ به ویژه زنان.
نسرین فقیه ملک مرزبان افزود: تصور می کنم که راجع به این قضایا، در گذشته می شد مهاجرت در سطح از روستا به شهر یا از خانواده ایلی به جامعه شهری، از خانواده های سنتی تا جوامع تحصیل کرده را دید. اما هم اکنون، علاوه بر اینکه شیوه های قبلی هنوز هست، شیوه های جدیدی که با تغییر فرهنگ های گوناگون هم راه است هم رخ می دهد، بطورمثال مهاجرت از یک کشور به کشور دیگر که شاید خیلی بیشتر دیده می شود؛ این اتفاقی است که می افتد و ادامه دارد.
وی در ادامه و درباره میزان امید به زندگی و اختتام بندی های مثبت و منفی در ادبیات مهاجرت سالهای اخیر نیز اظهار داشت که به نظر او هر دو این دو نوع را می توان در آنها دید و البته اظهار نمود: بالاخره نویسنده به دنبال حقیقت است، نه اینکه لزوما دنبال یک حقیقت باشد بلکه به دنبال این است که کنش هایی را بیان کند، سلسله کنش هایی را در کنار هم بچیند تا از نوشته خود معنایی را حاصل کند؛ چه خودش تجربه مهاجرت را داشته باشد و چه در تخیلش این را در نظر بگیرد. اما داشتن این دو محیط فضاهایی را فراهم می آورد که افق دید نویسنده بازتر شود. حتی اگر مقرر است به ناامیدی برسد، با حوزه بازتری به ناامیدی برسد. اگر هم مقرر است امیدوار شود، با خودش فکر کند که کدام ارزش ها در آن جا وجود دارد که در این جا نیست. من این مقوله را در سطح ادبیات به مفهوم جست وجو در حقیقت و جست وجو در جوامع انسانی می بینم؛ نه لزوما یک چیز مثبت یا منفی.
فقیه ملک مرزبان در آخر بیان کرد: به هر حال نویسنده شاید با مخاطب خود رودربایستی داشته باشد اما با خودش که ندارد؛ یعنی در مورد حرف هایش فکر می کند.

منبع: صد کادو