یادداشت مهمان؛ شیشلیك مرثیه ای بر یكی از با اهمیت ترین استعدادهای سینمای ایران

صد کادو: شیشلیک مرثیه ای است برای مهدویان، بعنوان یکی از با اهمیت ترین استعدادهای سینمای ایران. کسی که ایستاده در غبار و ماجرای نیمروز را ساخته بود حالا چقدر زود به این سطح نازل از فیلمسازی رسید.
به گزارش صد کادو به نقل از مهر، امیر ابیلی منتقد و روزنامه نگار سینمایی به بهانه رونمایی از فیلم سینمایی «شیشلیک» به کارگردانی محمدحسین مهدویان در ویترین جشنواره سی ونهم فیلم فجر، در قالب یادداشتی به نقد و بررسی این فیلم پرداخته است. متن این یادداشت با عنوان «سقوط آزاد» را در زیر می خوانید؛
همین ابتدای مطلب لازم به توضیح است که هرگونه مخالفت و نقد محتوایی با اثر، باید برآمده از «فرم» فیلم باشد. هرگونه تلقی برخورد ایدئولوژیک و فرامتنی با اثر غلط است. اما حتما فیلمی رادیکال که پر از نشانه ها و فکت ها و شعارهای سیاسی است لحن منتقد در تحلیل را هم با میزان رادیکال بودن خودش تنظیم خواهدنمود. حتما لحن و فرم نقد در مواجهه با فیلمی مانند «شیشلیک» با لحن و نوع مواجهه با مثلاً فیلمِ رمانتیکِ خنثایی مانند «رمانتیسم عماد و طوبی» متفاوت خواهد بود.
پس نقدهای صریح به فیلم جدید محمدحسین مهدویان برآمده از متن خود اثر است و نه از خارج آن. جهان و اتمسفر فیلم خود نوع مواجهه با خودرا مشخص می کند و فیلمی که به این صراحت به تمسخر همه چیز می پردازد طبعاً باید با صراحت بیشتری بررسی شود.
ادعای «شیشلیک» نقد حاکمیت است. نقد دروغ، نفاق، ریا و پروپاگاندا. پس طبعاً در دوگانه ی مردم-سیستم باید طرف مردم باشد. مردمی که فیلم در جهان خود، در طرب آباد، ادعا می کند همگی گرسنه اند و فقیر. اما آیا فیلم مهدویان دلسوز و غمخوار مردم است؟ خیر. مردمِ جهان «شیشلیک» مشتی گوسفندند. عده ای بی شعور که با دم دستی ترین شکل ممکن قابل مدیریتند. گوش شان به فرمان حاکمیت است و مثل حیوان زندگی می کنند. بیگاری می کشند بدون توقع دستمزد. غذا نمی خورند و به آن افتخار می کنند. مگر نه این است که فیلمی درباره فقر مردم، با ادعای نقد حاکمیت، باید تصویری همدلانه از مستضعفین ارائه دهد؟ مگر ما نباید ناراحت، نگران و دلسوز کارگرها باشیم؟ پس طبعاً نخستین قدم باید ساخت انسان / کاراکترهایی رنج کشیده و مصیبت دیده باشد. اما کدامیک از کارگران «کارخانه پشم ایران» طرب آباد همدلی مخاطب را برمی انگیزند؟ دل مان برای کدامشان می سوزد؟ آنها که مشتی احمقند که از نداری خود خوشحالند. آنها به فقر افتخار می کنند.
فیلمِ محمدحسین مهدویان بطور قطع از منفی ترین تصاویری است که سینمای ایران تا امروز از مردم نشان داده. دقت کنید در فیلم حتی یک انسان / کاراکتر دوست داشتنی و همدلی برانگیز وجود ندارد. حتی مادر خانواده یک هیولاست که ذره ای عطوفت و مهربانی ندارد. حتی برای یک لحظه دلش برای دخترش نمی سوزد. حتی یک پلان از محبت مادر به فرزند در فیلم وجود ندارد. او حتی عامل بدبختی برادرش هم هست. موجودی منفور و نچسب که طبعاً کسی نمی تواند دوستش داشته باشد. یا در سوی دیگر به رفتار پدر- رضا عطاران- توجه کنید. رفتار وی در مراسم خاکسپاری پدرش، بعنوان نقطه اوج احساسی برای او، چگونه است؟ در اینجا تصویری جز حماقت او به مخاطب ارائه می شود؟ یا رفتار وی در رستوران و فریادهایش بر سر بچه اش تصویری دوست داشتنی از او ارائه می دهد یا تصویری منفی و نچسب؟
یا به کاراکتر پژمان جمشیدی در فیلم دقت کنید. در اوج نداری و مصیبت. درست در روزی که دخترش از مدرسه و خودش از کارخانه اخراج شده، مدام در حال تیک وتاک و رابطه با خواهر رضا عطاران است و مسئله ش برداشتن ابروست. یا خود خواهر رضا عطاران، که هیچ وقت هم دقیق نمی بینمش، کارکردش در فیلم چیست؟ او زنی خراب است؟ چطور حتی در مرگ پدرش هم ناراحت نیست و مشغول لاس زدن با پژمان جمشیدی است. این ها آدمند اصلاً؟! باز دقت نماییم که وقتی شخصیت مادر-ژاله صامتی- با آن شدت تصادف می کند اساساً دل مان برایش نمی سوزد. نگرانش نمی شویم. همسر و برادرش نیز با پول دیه می روند سراغ شیشلیک خوری، بدون اینکه حتی لحظه ای در حد ناراحتی گذرا در چهره، نگران وضعیت او باشند. خب اینها چرا هیچ احساسی به هم ندارند؟ مگر اینها از بدیهیات و اصول ابتدایی انسانیت نیست؟ واقعاً باید بپذیریم این تصویر رقت انگیز به نفع کارگرهاست؟
در سوی دیگر ماجرا اما نقد مهدویان به سیستم چیست؟ مسئله این است که اساساً تا وقتی مصداقی عینی و جزئی وجود نداشته باشد «نقد» به مفهوم واقعی آن وجود ندارد، بلکه تعدادی طعنه و توهین و شعار سیاسی است که به اسم «نقد رادیکال» به خورد مخاطب می دهیم. مهدویان می خواهد تصویری پادگانی از جمهوری اسلامی عرضه نماید. جهانی که در آن مدیران طور دیگری زندگی می کنند اما با پروپاگاندا- با تاکید گل درشت بر بلندگو و شعارهای روی دیوار- می خواهند سبک زندگی دیگری را به مردم حقنه کنند. اما آیا مگر مهدویان خود در همین سیستم فیلم تبلیغاتی انتخاباتی نساخته است؟ یعنی قبول دارد که خود قسمتی از این سیستم پروپاگاندا مقابل مردم است؟
تناقض دیگر اینکه مهدویان با پول بنگاه اقتصادی اول مارکت که سیستم شبه بخت ازمایی ستاره-مربع را در تلویزیون ایران ایجاد کرد دعو ساخت فیلم درباره گرسنگی و فقر را دارد. در فیلم سکانسی هست که رضا عطاران زندگی واقعی اش را تعریف می کند و مهمانان سرمایه دار یک باغ به خیال اینکه شوخی و استندآپ است به آن می خندند. حالا تصور کنید مهدویان پول فیلمش را از همان سرمایه داران خندان گرفته است تا درباره آن شومن فقیر فیلم ترحم برانگیز بسازد. فحش بی پولی شومن را هم به حاکمیت می دهد و نه آن سرمایه دارها. البته همینجا هم چندپارگی فیلم مشخص است. نوک پیکان فیلم مگر به سمت سیستم نبود؟ چرا اینجا یک دفعه دوگانه فیلم تبدیل شد به کارگر-سرمایه دار؟ آیا فیلم تا اینجا به سرمایه داری نقد می کرد یا سیستم حاکمیتی؟ هیچکدام. چون فیلم اساساً نقدی واقعی ندارد و برای انداختن چند طعنه تولید شده است.
فیلم مهدویان یک کمدی زرد است که با اهمیت ترین شوخی ش معاشقه دو مرد و بازسازی صوت وایرال شده ی خانم جلسه ای. پس باید در حد ویدئوهای اینستاگرامی با آن برخورد کرد. گرچه پوسته ی سیاسی فیلم به آن اعتبار و اهمیتی کاذب می دهد. اما بیش از هر چیز «شیشلیک» مرثیه ایست برای خود مهدویان، بعنوان یکی از با اهمیت ترین استعدادهای سینمای ایران. کسی که در شروع فیلمسازی حرفه ای «ایستاده در غبار» و «ماجرای نیمروز» را ساخته بود، حالا چقدر زود به این سطح نازل از فیلمسازی رسید. اصل این است که سینمای ایران در حال از دست دادن یکی از با اهمیت ترین جوان های خود بعنوان یک کارگردان جریان ساز و تبدیل آن به یک تکنسین معمولی است که فقط می سازد تا زندگی کند.

منبع: صد كادو