به بهانه هفته ترویج علم، شبیخون شبه علم به روانشناسی

صد کادو: شبه علم به عقایدی گفته می شود که ظاهر علم را دارند ولی در حقیقت برای اثبات آنها روش های علمی طی نشده است. در دوران شیوع ویروس کرونا پرداختن به شبه علم بیش از هر زمان دیگری به چشم آمد. از تجویز روغن بنفشه برای درمان کرونا تا انتشار مطالبی درباره ی آثار ضد عفونی سیر و زنجبیل. روانشناسی نیز از این شبیخون بی نصیب نمانده است.
به گزارش صد کادو به نقل از ایسنا، در روزهایی که کرونا زندگی عادی مردم را مختل کرده است، بخش قابل توجهی از زیست اجتماعی ما به فضای مجازی منتقل شده است. در فضای مجازی درس می خوانیم، با دوستان و اقواممان معاشرت می نماییم و گشت وگذار در آن، جای تفریحاتی که پیش تر داشتیم را گرفته است. در این میان، بازار صفحات مجازی روانشناسی هم سکه است؛ صفحاتی که اغلب آنها محتوای شبه علمی روانشناسی را عرضه می کنند و با برگزاری کارگاه های آنلاین و جلسات مشاوره به مردم می آموزند چگونه شادتر باشند یا موفق شوند یا زندگی زناشویی خوبی داشته باشند. جولانگران این عرضه فقط افراد سودجو از عنوان روانشناس نیستند، بلکه برخی روانشناسان نیز خود مروج روانشناسی زرد شدند.
هفته ترویج علم و تقارن آن با روزهای شیوع ویروس کرونا فرصت مناسبی بود که با برخی روانشناسان کشور درباره روانشناسی شبه علمی و لطمه های آن گفت و گو نماییم.
دکتر علی اصغر اصغرنژاد فرید، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران، معتقد می باشد برای خود روانشناسان نیز تشخیص روانشناسی علمی از شبه علمی چندان راحت نیست.
او افزایش سواد رسانه ای مردم را راهکار می داند و می گوید: مردم باید درجه ای از سواد رسانه ای و تفکر نقادانه را داشته باشند که اگر با سخنی مواجه گشتند، بتوانند تشخیص دهند آیا این سخن برای کسب منافع شخصی بیان شده است یا فرد گوینده فقط بدون غرض اطلاعاتی مفید را مطرح می کند.
یک روانشناس دیگر نیز تفکر انتقادی را مهم ترین شاخصه ی روانشناسی علمی می داند. سحر پهلوان نشان در این زمینه می گوید: وقتی از روانشناسی علمی صحبت می نماییم، باید مفاهیم حوزه، مفاهیمی علمی و تخصصی باشد، داده های آن از روش های علمی مبتنی بر مشاهده و آزمایش نه فقط تجارب شخصی به دست آمده باشد که روایی و پایایی آن نیز قابل بررسی بوده و با اهمیت تر از همه انتشار این نتایج هم مطابق با اصول، ساختار و قواعد علمی صورت گرفته باشد. در روش علمی، داده ها باید از مراحلی مانند آزمایش، مشاهده و بواسطه استفاده از ابزارهای معتبری چون پرسشنامه و.. به دست آمده باشد. اما در روانشناسی غیرعلمی داده ها عموما از تجارب شخصی، نظرات دوستان، جستجو در سایت های گاهی نامعتبر و… به دست می آید.
دکتر پیمان دوستی درباره علت گرایش برخی افراد به روانشناسی زرد اظهار داشت: افراد با آنکه به وضوح می دانند این روش ها در طولانی مدت اثربخش نیست، اما به سبب پیامد کوتاه مدت که فرد در لحظه احساس بهتری دارد یا به زبان روانشناسی، تقویت منفی یا همان حذف محرک ناخوشایند دریافت می کند، این رفتار را ادامه می دهد و چرخه ادامه پیدا می کند. این امر در حالی است که ما می دانیم فرآیند روان درمانی و مبتنی بر روش های علمی، فرآیندی طولانی مدت و در بعضی شرایط دردناک است که در نهایت منجر به بازسازی شخصیت و رفع مشکلات مربوط به روان می شود، اما باز هم تاکید می کنم انسان همیشه به دنبال راهکارهای ساده است و شبه علم با روش های ساده، آنچه مردم می خواهند را به آنها می گوید.
اما از آن جایی که برخی روانشناسان نیز در گسترش روانشناسی زرد موثر بوده اند، ممکنست بتوان با ارائه واحدهای درسی ای با موضوعات اخلاق حرفه ای در دوران تحصیل در دانشگاه رعایت موارد اخلاقی را در دانشجویان این رشته نهادینه کرد. موضوعی که بعضی از روانشناسان معتقدند تاثیر کافی نخواهد داشت.
دکتر علی فیضی در این زمینه می گوید: در دانشگاه های ما آموزش مشخصی درباب این که یک روانشناس یا مشاور چگونه می تواند عمل کند، وجود ندارد. دوره های کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی یا دکترای روانشناسی سلامت مقرر است فرد را برای پژوهش در زمینه های مختلف آماده کند. اما مقدار زمانی که در دوران دانشگاه به اخلاق حرفه ای پرداخته می شود به زحمت به ۳۰-۴۰ ساعت می رسد. همین مدت کوتاه هم در دوران تحصیلات تکمیلی و سخنرانی مانند ارائه می شود.
دکتر فرهاد طارمیان، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی نظر دیگری دارد و معتقد می باشد تدریس دروس مرتبط به اخلاق حرفه ای، ضامن این که دانشجو بعد از فارغ التحصیلی به اصول اخلاق حرفه ای پایبند بماند، نیست و به مواردی همچون تعهدات شخصی و اخلاقی و باورهای اعتقادی او ارتباط دارد تا مانع از سوق یافتن وی به سمت روانشناسی زرد شود.
تعدادی از روانشناسانی که با ایسنا گفت و گو کردند، درباره لزوم وجود ناظری برای کنترل اطلاعات روانشناسی شبه علمی در فضای مجازی نیز نکاتی را بیان نمودند.
دکتر ندا علی بیگی، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی با اشاره به اینکه سازمان نظام روانشناسی ایران بعنوان متولی روانشناسان ایران دراین زمینه نقش کلیدی دارد، اظهار داشت: از سازمان نظام روانشناسی انتظار می رود در انتخاب معیارهای ورود به رشته روانشناسی و نیز اعطای مدرک برای کار حرفه ای، دقیق و موشکافانه برخورد کند.
طارمیان نیز در این زمینه معتقد می باشد که باید سازمان و نهادی برای نظارت کیفی و مانیتورینگ دائمی بر روی کارهای افراد رواج دهنده روانشناسی زرد وجود داشته باشد و متاسفانه هم اکنون این نظارت به شکل جدی وجود ندارد. عمده نظارت سازمان نظام روانشناسی و مشاوره بر افرادی است که پروانه فعالیت برای آنها صادر گردیده است، هر چند یکی از وظایف آن می تواند «کنترل بر گسترده شدن روانشناسی زرد» باشد و سایر انجمن های علمی دراین زمینه به جهت نوع وظایفشان فاقد اهرم اجرائی برای نظارت بر حوزه روانشناسی هستند؛ یعنی نمی توانند به شکل قانونی مانع از فعالیت برخی مدعیان روانشناسی شوند.
سلامت روان به اندازه سلامت جسمانی مهمست و همانگونه که نهادهای نظارتی بر تبلیغ و توزیع پزشکی شبه علمی حساسیت به خرج می دهند، برای جلوگیری از گسترش روانشناسی زرد نیز باید سازوکاری معین تعریف شود و نهادهایی مخصوص رصد فضای مجازی بمنظور مقابله با لطمه به سلامت روانی تعریف شود.

منبع: صد كادو