مهدی متوسلی در گزارش صد كادو: زخم مدینه هنوز تازه است

صد كادو: مهدی متوسلی مدیرعامل موسسه فدك كه این روزها و همزمان با سالروز شهادت حضرت زهرا (س) برای چندمین سال زخم مدینه را بر صحنه برده است، درباره این اثر توضیحاتی ارائه نمود.

خبرگزاری مهر – گروه هنر- فریبرز دارایی؛ مؤسسه فرهنگی «فدك» با مدیرعاملی مهدی متوسلی از با سابقه ترین فعالان و گروه های تئاتری ایران است كه طی ۳ دهه گذشته در زمینه تولید و اجرای تئاتر با موضوعات دینی و دفاع مقدس فعالیت مستمر و قابل توجهی داشته است. این گروه در جدیدترین فعالیت خود، نمایش «زخم مدینه» نوشته مهدی متوسلی را در تالار ایوان شمس به صحنه برد؛ نمایشی كه به زندگی و شهادت حضرت فاطمه زهرا (س) می پردازد.
«زخم مدینه» برای نخستین بار در سال ۷۲ تولید و در دانشكده پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران به صحنه رفت. در اجراهای گذشته «زخم مدینه» چهره ها و هنرمندانی همچون شهید محمدجواد حسن زاده، مرحوم انوشیروان ارجمند و مرحوم ولی الله مؤمنی به ایفای نقش پرداخته بودند.
اجرای جدید این نمایش نیز با كارگردانی عبدالرضا كیهانی و ایفای نقش بازیگرانی چون جلیل فرجاد، مالك سراج، اسدالله بابایی و مهدی امینی هم راه است.
یكی از خاصیت های گروه «فدك» بازتولید و اجرای مستمر آثار خود همچون «خورشید كاروان» و «زخم مدینه» در سال های مختلف است كه هر بار این اجراها با استقبال مخاطبان و علاقه مندان به تئاتر و خصوصاً تئاترهای با موضوع دینی و مذهبی، روبه رو شده است.
به بهانه اجرای جدید «زخم مدینه» به گفتگو با مهدی متوسلی پرداختیم كه علاوه بر مدیرعاملی مؤسسه فرهنگی «فدك»، نویسندگی تمامی آثار به صحنه رفته گروه را بر عهده داشته است.
در ذیل این گفتگو را می خوانیم:
* چه خاصیت هایی سبب شده تا نمایش «زخم مدینه» طی سال های مختلف اجرا شود و مخاطب داشته باشد؟
متوسلی: فكر می كنم ۲ موضوع موازی است؛ اول، موضوع نمایش «زخم مدینه» و نوع نگاه داستان به واقعه مصیبت حضرت صدیقه طاهره (س) است. باید بپذیریم كه مردم در مطالعات خود، در سخنرانی ها و در روضه ها، همه با وقایع زندگی حضرت صدیقه طاهره (س) به خصوص دوران غم انگیز و دردناك پس از رحلت پیام اكرم (ص) برای ایشان، آشنا هستند. چیزی كه می تواند برای چندمین بار مردم را ترغیب به شنیدن این داستان كند، نوع نگاه نمایشنامه و داستان به آن واقعه است.
داستان های تاریخی ما كه تغییر نمی كنند بلكه نوع نگاه را باید تغییر داد تا جذابیت های خاص خودرا ایجاد كند. در قسمتی از نمایش «زخم مدینه» با یك داستان موازی، واقعه امروزی شده و برخی از اتفاق ها را بویژه مواردی كه مورد اختلاف و تفرقه انگیز است از داستان اصلی جدا و در داستان فرعی و امروزی مطرح می نماییم.
ویژگی جذاب دیگر نمایش «زخم مدینه» برای مخاطب، تكنیك اجرای نمایش است. هر اثر هنری در زمان ارائه باید شاخصه هایی ویژه داشته باشد تا جذابیت ایجاد كند. در موضوع تاریخی كه تصور ذهنی همه از داستان مشخص است و بی تأثیر از داستان واقعی نیست، دشوار است تصاویری بسازید كه مردم بپذیرند، بر دل مخاطب بنشیند و به تصورات ذهنی اش نزدیك باشد.
در موضوع تكنیك خیلی با دقت كار كردیم و از بازیگران با تجربه، همین طور به بهترین شكل از جلوه های بصری، صحنه ها و تابلوهای زیبا بر صحنه استفاده كردیم.

* چند سالی است از تولید و اجرای «زخم مدینه» می گذرد، آیا چالشی به جهت اینكه اثر درگیر موضوع تاریخ مصرف دار شدن نشود، داشتید؟
اتفاقاً امسال كه قصد اجرای نمایش «زخم مدینه» را داشتیم، با توجه به این كه اثر حدود ۶ سال در سال های اخیر اجرا نشده بود، یكی از دغدغه های گروه اجرایی به خصوص كارگردان این بود كه باید متن بازنویسی و به روزرسانی شود. از گروه خواستم تا همان متن را خوانش و پس از آن به من اعلام كنند كه كدام بخش ها نیاز به تغییر دارد. بازخورد پس از دورخوانی ها حاكی از این بود كه هیچ موردی كه نیازمند تغییر باشد، وجود نداشت.
در نمایش «زخم مدینه» ۲ شاخصه بعنوان اصل انتخاب شده است؛ اول شخصیت حضرت صدیقه طاهره (س) است كه فكر نمی كنم هیچوقت در طول تاریخ این شاخصه تغییر كند. شاخصه دوم هم موضوع نیم نگاهی به حادثه دفاع مقدس است كه فكر می كنم دفاع مقدس نیز هیچوقت برای مردم از ارزش و احترام نخواهد افتاد و ما نیازمند این نخواهیم بود كه به خاطر تغییرات عمومی شاخصه های نمایش، در این دیدگاهمان هم تجدید نظر نماییم.
* یعنی اگر قرار باشد بازبینی در نمایش «زخم مدینه» صورت گیرد، این بازبینی در شكل اجرایی نمایش خواهد بود؟
بله، تقریباً روی متن تغییراتی نداشتیم. دوستان روی كارگردانی نمایش صحبت هایی داشتند كه البته به سبب تغییر سالن اجرای نمایش بود. بر خلاف دوره های گذشته كه نمایش «زخم مدینه» را در تالار وحدت اجرا می كردیم، امسال این نمایش را در تالار ایوان شمس به صحنه بردیم كه به سبب محدود و ثابت بودن صحنه این تالار، با دوستان طراح دكور روی این مساله كار و كوشیدیم كه اجرای نمایش را با شرایط موجود در سالن وفق دهیم.
كارگردان های گروه «فدك» به این علت موفق هستند كه بخش حواشی كارگردانی را بعنوان تهیه كننده بر عهده می گیرم و انجام می دهم تا كارگردان به جلوه های بصری و كارگردانی هنری كار بپردازد. یكی از موفقیت های گروه ما در این بخش بوده است * شما وقتی نمایشنامه را می نویسید به لحاظ اجرایی نیز تصویر و نگاه كارگردانی برای آن دارید. آیا این نگاه در اجرای اثر كه توسط دوستان دیگر كارگردانی می شود، تأثیر دارد؟
واقعیت این است كه من كارگردان نیستم و اثری را كارگردانی نكرده ام؛ نویسنده، تهیه كننده و بعنوان مشاور كارگردان فعالیت داشته و دارم و شاید برای به نتیجه رسیدن برخی صحنه ها در سال های مختلف وارد عمل شده و به كارگردان اثر كمك كنم. دوستان كارگردان من در تمام سال های گذشته مستقل بوده و نظرات خودرا داشته اند، منتهی چون نمایشنامه را برمبنای دیدن صحنه نوشته و لمس شان كرده ام، شاید زمان هایی با كارگردان به گفتگو بپردازم و توضیحاتی را درباب چگونگی ساخته و پرداخته شدن موضوع، ارائه دهم.
كارگردان های گروه «فدك» به این علت موفق هستند كه بخش حواشی كارگردانی را بعنوان تهیه كننده بر عهده می گیرم و انجام می دهم تا كارگردان به جلوه های بصری و كارگردانی هنری كار بپردازد. یكی از موفقیت های گروه ما در این بخش بوده است.
* گروه «فدك» طی سال های فعالیت خود، تولیداتی داشته كه به صورت مستمر این نمایش ها را بازتولید و اجرا می كند. در شرایطی كه روند تولید تئاتر در ایران فرسایشی شده، گروه «فدك» چگونه خود و همین طور روند فعالیتش در زمینه بازتولید آثار گروه را حفظ نموده و ادامه می دهد؟
من همیشه در جلسات گروه اجرایی این مساله را تكرار می كنم كه كنار هم ماندن و ادامه كار دادن و حفظ كردن یك مجموعه به تلاش مضاعف نیست، بلكه به گذشت مضاعف است. در مجموعه ای كه یكدیگر را تحمل كرده و در كنار هم بمانند و نسبت به نابسامانی ها و رنجش ها گذشت داشته باشند، كار پویا و ماندگار می شود. بزرگترین حُسن مجموعه ما و بزرگترین مطلبی كه همه اعضای گروه به هم گوشزد كردیم این است كه نسبت به هم گذشت و بخشش داشته باشیم. نتیجه این نگاه سبب شده تا دوستان در مجموعه «فدك» ۳۰ سال در كنار هم باشند و فعالیت كنند. نوع تفكر هیأت مدیره بعنوان هسته مركزی در مؤسسه «فدك» نیز این بوده كه دوستان در كنار هم باشند و مجموعه سرپا باشد، حتی اگر هر سال كار نكند.

* از نخستین اجرای «زخم مدینه» تا به حال، گروه چندین سال با این نمایش زندگی كرده و حتی بعضی از بازیگران نمایش دیگر در قید حیات نیستند. روندی كه «فدك» با نمایش «زخم مدینه» طی كرد چگونه بود؟
در نخستین سالی كه نمایش «زخم مدینه» را در دانشكده هنرهای زیبا اجرا كردیم یكی از ضعیف ترین كارهای ما بود.
* از چه نظر؟
آن نمایش «زخم مدینه» به لحاظ متن، صحنه ها و كارگردانی اصلاً كار موفقی نبود.
* چندمین تجربه گروه بود؟
ما قبل از آن نمایش «خورشید كاروان» را اجرا كرده بودیم كه اجرای موفقی بود ولی چون نمایش «زخم مدینه» به لحاظ كیفی برایمان قابل قبول نبود، پس از ۵ شب اجرای آنرا متوقف كردیم. بعد از آن گروهی متشكل از ۲۰ نفر طی ۲ سال در جلسات متوالی روی متن كار كردیم. مجدداً فیش برداشتن از كتاب های تاریخی را شروع و سپس آنها را رده بندی كردم. با دعوت از دوستان بازیگر و حضور آنها، به صورت بداهه پردازی دیالوگ ها را پیاده و متن را تنظیم می كردیم.
طی ۲ سال شبانه روز روی نمایشنامه «زخم مدینه» كار كردم و پس از آن قدرتمند وارد تالار وحدت شدیم و نمایش را اجرا كردیم. البته در شب اول اجرا باز هم تصورمان بر این بود كه كار شكست می خورد ولی با همتی كه با دوستان در لحظات آخر انجام دادیم، یك «زخم مدینه» فوق العاده روی صحنه رفت كه با استقبال قابل توجه مخاطبان همراه بود. شاید اگر آن ۲ سال بردباری و همكاری دوستان نبود، ما دیگر نمایش «زخم مدینه» را نداشتیم.
* به صورتی می توان اظهار داشت كه گروه «فدك» طی آن ۲ سال با نمایش «زخم مدینه» به بلوغ رسید؟
به نظر من به یك بلوغ فكری رسیدیم و این كلیشه در ذهن ما شكست كه اگر هر كاری بكنیم خوب خواهد بود. به این نتیجه رسیدیم كه غرور پنهانی پس از موفقیت «خورشید كاروان» داشتیم و گمان مان بر این بود كه می توانیم در مدت زمانی كوتاه، كاری با كیفیت و موفق اجرا نماییم. در آن روند فهمیدیم كه اگر بی احتیاطی نماییم و جانب تلاش و پشت كار و مطالعه را كنار بگذاریم كارمان ضعیف خواهد بود و موفق نخواهیم بود، در نتیجه مخاطب نیز به كارمان اقبال نشان نخواهد داد.
بعد از آن تلاش مان را كردیم كه در مجموعه «فدك» یك اثر را بعنوان كار ثابت هر ساله و در هر شرایطی برای اجرا داشته باشیم كه نمایش «خورشید كاروان» برای این منظور برگزیده شد و سال قبل نیز بیست و نهمین سال اجرای خودرا پشت سر گذاشت و خدا را شكر موفق بودیم. نمایش «زخم مدینه» نهمین دوره اجرای خودرا سپری می كند و نمایش های «خاك تا افلاك» ۵ دوره و «پنجره فولاد» هم ۳ دوره اجرا شدند ولی كوشیدیم «خورشید كاروان» را بعنوان نبض تپنده گروه «فدك» حفظ نماییم.

* گروه «فدك» به صورت تخصصی روی موضوعات دینی، مذهبی و دفاع مقدس كار می كند. تولیدات این گروه طی دهه های گذشته اجرا شده اند ولی آیا حساسیت ها و دغدغه ها سبب شده تا گروه به سمت تولیدات جدید نرود یا ضرورتی احساس نشده است؟
اینكه لزوم احساس نشود نگاه ضعیفی است برای اینكه جامعه ما و شرایط نیاز دارد كه مدام كار تولید و اجرا شود. موضوعات مدنظر گروه «فدك» كه موضوعات مذهبی و تاریخ اسلام است، موضوعاتی بسیار حساس هستند و اینگونه نیست كه من بعنوان نویسنده طی یك ماه گردآوری مطالب و نوشتن متن را انجام دهم. كار بسیار دشوار است و اهتمام من همیشه این بوده در موارد مختلف با كارشناسان صاحب نظر و آشنا و مسلط به زوایای امور مذهبی، داستان های مذهبی و تاریخ اسلام مشورت كنم و كمك بگیرم.
روایت های تاریخی تاریخ اسلام همه نسبت به اعتبارشان دارای درجه بندی هستند در نتیجه من باید خیلی در اعتبارسنجی آنها دقت كنم و بعد آنها را در نوع مطرح شدنشان در متن نمایش، رتبه بندی كنم. این بیان كننده راه ظریف و حساسی است كه ما انتخاب نموده ایم برای اینكه هدف مان این است در عرصه تئاتر مذهبی كار ارزشمندی ارائه دهیم. اگر كارمان منجر به آزار شود، تمام زحمات مان از بین می رود.
مطلب دیگر این است كه تولید كارها نیازمند عقبه و تداركات سنگینی است و ما باید در شرایطی وارد كار شویم كه در بین راه با تزلزل و ضعف پشتیبانی روبرو نشویم. تصمیم ما بر این است كه كار خوب ارائه دهیم و كار ضعیف انجام ندهیم.
نكته مهم دیگر این است كه توقع جامعه را از مجموعه خودمان بالا برده ایم بدین جهت نمی توانیم به این توقع نگاه نداشته باشیم. توقع مخاطبان از ما این است كه كاری باارزش و فوق العاده ببینند.
این عوامل منجر به این می شوند كه در ظاهر اینگونه دیده شود كه گروه «فدك» خیلی تولیدات متوالی و كلان ندارد اما مجبوریم با شرایط فعلی فرهنگی جامعه و شرایط حاكم بر جامعه حركت نماییم و پیش برویم.
* درانتها آیا باتوجه به مواردی كه اشاره فرمودید، گروه «فدك» تولیدات جدیدی مدنظر دارد؟
بله، ما چند كار را آماده و در نوبت داریم تا در فرصت مناسب نسبت به تولیدشان اقدام نماییم. یكی از این كارها در حوزه دفاع مقدس و البته ارتباط این حوزه با دوده است. همین طور در زندگی مرحوم نواب صفوی سال ها مطالعات و ملاقات های زیادی انجام دادم و در نهایت نمایشنامه ای نوشتم كه البته تولید و اجرای این اثر نیازمند فرصت و شرایط سیاسی خاص خود است. در حوزه های اجتماعی نیز یك یا ۲ كار دارم كه مترصد امكان و فرصت مناسب برای تولید و اجرای شأن هستم.

منبع: صد كادو