به گزارش صد كادو امام موسی صدر از شهروندان ایرانی و اندیشمندان شیعه است كه نوع سلوك و بینش او نسبت به مسائل فرهنگی و اجتماعیِ انسان ها همواره مورد تحقیق و پژوهش اساتید و دانشجویان حوزه علوم انسانی قرار گرفته است.
به گزارش صد كادو به نقل از ایسنا، نهم شهریورماه، مقارن با چهل و یكمین سالروز ناپدید سازی امام موسی صدر بعد از دعوت رسمی مقامات لیبی در این كشور است. امام موسی صدر از شهروندان ایرانی و اندیشمندان شیعه است كه نوع سلوك و بینش او نسبت به مسائل فرهنگی و اجتماعیِ انسان ها همواره مورد تحقیق و پژوهش استادان و دانشجویان حوزه علوم انسانی قرار گرفته است.
در بخشی از پژوهشی كه محمدرضا بختیاری، دانش آموخته رشته علوم ارتباطات اجتماعی با عنوان «تحلیل بیانات امام موسی صدر از منظر تكنیك های ارتباطی» درباره فرهنگ ارتباطی این اندیشمند انجام داده است، می خوانیم:
«لبنان كشوری متكثر از فرهنگ و فرقه های دینی مختلف است. ازاین رو همواره همگرایی و ایجاد انسجام میان آحاد مختلف این جامعه برای رهبران و اندیشمندان آن یك دغدغه مهم ذهنی و رفتاری بوده است. ۱۹ سال تلاش بی وقفه امام موسی صدر از سال ۱۳۳۸ تا ۱۳۵۷ در كشور لبنان نشان داد كه آگاهی داشتن به چگونگی برقراری ارتباط مؤثر و فرهنگ گفتگو به چه شكل می تواند به ارتقاع سطح زندگی محرومان، شیعیان و انسان های این كشور كمك نماید.
گفت وگو و ارتباطات برای امام موسی صدر به منزله‌ی استراتژی نبود، بلكه هدف او بود. این اندیشمند با تاكید بر این كه چگونه می توان با افراد و شخصیت های گونان ارتباط موثر و دوسویه برقرار كرد، با همه گفتگو می كرد. اینكه امام موسی صدر بر اساس فرهنگ گفتگو به دنبال احقاق و زمینه سازی چه موردهایی بوده است، باید به چند نكته اشاره كرد:
نخست: ارتقای وضعیت مادی، سیاسی و فرهنگی
ارتقاء وضعیت مادی و سیاسی و فرهنگی از راه تشكیل مؤسسات خیریه و آموزشی و فرهنگی، تشكیل مجلس اعلای شیعیان، كوشش برای كسب كرسی های قدرت همچون تلاش های وی برای بخشیدن قدرت به شیعیان به حاشیه رانده شده بود.
با توجه به نظریه برجسته سازی، اندیشمندان پر نفوذ با اینكه نمی توانند «چگونه» فكركردن را به مخاطبان خود تحمیل كنند اما با برجسته سازی مفاهیم و پدیده ها می توانند (و توانسته اند) تعیین كنند كه من و شما «درباره ی چه موضوعی» فكرمان مشغول باشد و چه چیز مساله ما بشود و به آن دلخوش هم باشیم!
بدیهی است كه انسان سركوب شده، خود می تواند بدل به قدرتی خطرناك برای نظم اجتماعی شود و پیداكردن جایگاه اجتماعی تنها پادزهر این خطر است. برای پیشبرد این هدف، گفت وگوی انتقادی با نیروهای اجتماعی رقیب، كسب ابزارهای قانونی، نهادسازی، شكل دادن به افكار عمومی، اعتصاب غذا و در صورت ضرورت توسل به قوای نظامی همچون تاكتیك های اتخاد شده‌ی امام موسی صدر برای دستیابی به حیثیت اجتماعی محرومان بود.
دوم: تكیه بر وظایف به قصد بالا بردن فرهنگ مشاركت
امام موسی صدر معتقد بود و به كرات تذكر می داد كه شیعیان با بایكوت اكثریت و بی توجه به نظم و نظام عمومی موجود نمی توانند رستگاری و موفقیت خویش را محقق كنند و احساس تعلق به یك كل، ضرورتی است اجتناب ناپذیر. دعوت به مشاركت در انتخابات، دفاع از لبنان در مقابل تهاجم بیگانه، احترام به قانون، ایجاد همبستگی میان قبایل، ترك سنت انتقام جویی، خدمت سربازی همچون دعوت هایی بود كه او شیعیان را به آنها تشویق می كرد و برای شكل دادن به همبستگی هایی جدید ضروری می دانست.
سوم: دعوت از دیگری و دیگرانِ دینی برای پشتیبانی از حقوق اولیه‌ی اقلیت ها
دعوت از دیگری و فراخواندن آنان برای پشتیبانی از حقوق اقلیت تاكید بر این اصل بود كه مسئله‌ی اقلیت، مشكلی است عام و محدود به جمعیتی بسته و در خود فرو رفته نیست و اكثریت حتی برای منافع خود باید به پشتیبانی از احقاق حقوق اقلیت برآید.
در واقع توسعه سیاسی نگرش اقوام لبنان و فرقه های آنرا به همبستگی ملی تغییر داد و اقوام خویش را به هویت ملی بشتر مرتبط می دانستند، علل تحول در این گفتمان ها ناشی از تغییرات در ساختارهای اجتماعی در سطح ملی فرقه ای بود. با تغییر در گفتمان- ایدئولوژی سیاسی در دوران حضور امام موسی صدر، بویژه در دوران جنگ های داخلی آن در روابط بین قومی، اقوام مختلف لبنان از بعد خاص گرایی خود به سمت عام گرایی(همبستگی ملی) سوق پیدا كردند.
در این مشاركت و ارتقای فرهنگ همبستگی و تبدیل مسئله‌ی دیگری به مسئله‌ی خود است كه شكل دادن به وجدان عمومی ملی برای جامعه‌ی چند فرهنگی امكان دارد و تنوع را نه تنها بدل به تنش و تشنج نساخت كه آنرا فرصتی برای خلق آلترناتیوهای جدید كرد.
امام موسی صدر با دوراندیشی و ذكاوت و با احساس تعهدی كه به محرومان و مستضعفان داشت و با درایت و تعاملی كه با جریان های قدرت در لبنان داشت، توانست اكثریت قریب به اتفاق طایفه‌ی شیعه را از این وضع ناهنجار نجات دهد.
چهارم: تاكید بر فطرت خوب انسان ها
دكتر محسن اسماعیلی، عضو حقوقدان شورای نگهبان، اعتقاد دارد كه از نظر امام موسی صدر كه همان نظر اسلام است، «انسان ها همه خوب و بر فطرت پاك خلق شده اند. چه بسا، منافع شخصی و فساد محیط مانع بروز آثار این فطرت می شود و انسان مرتكب ظلم یا فساد می شود. ولی، حتی در همان حالت، فطرتِ وی او را به صلاح دعوت می كند. گاهی منافع مادیْ انسان را از تشخیص خوب و بد باز می دارد و انسان در داوری اشتباه می كند. ولی در مواردی كه منافع مادی وجود نداشته باشد، حكم فطرت، كاملاً واضح، خودنمایی می كند. »
از آثار برجای مانده از رهبر ایرانی تبار شیعیان لبنان معلوم می شود كه كرامت ذاتی را حتی مخصوص مسلمانان و مؤمنان نمی داند. او ارزش انسان و دلیل خلیفه بودنش را این نمی داند كه « محرم اسرار» است یا نافرمانی خدا را نمی نماید. راز كرامت و جایگاه انسان آگاهی و اختیار اوست.
پنجم: پایبندی به آزادی عقیده در نوشتارها و گفتارها
تأكید امام موسی صدر بر استقلال بشر و آزادی او و استنباط این نكته از مفهوم خلیفه بسیار لطیف و دارای آثار فراوان است، و در جای جای نوشتارها و گفتارهای وی تكرار شده است. برای همین است كه امام موسی صدر به آزادی عقیده و آزادگی انسان ها سخت پایبند است و می گوید: «رأی و عقیده ثمره‌ی تفكر انسان و نتیجه‌ی بُعد وجودیِ شریف و برترِ وی است. اسلام رأی و اظهارنظر و عقیده را بزرگ و گرامی می دارد و كوشش می كند تا حُریت و آزادی رأی و عقیده هماره حفظ شود» و البته، تاكید می كند كه انسان باید قدر گوهر آزادی را نیك بشناسد و نیكو به كار گیرد، چونكه «تنها اختیار و آزادی اراده نمی تواند برای انسان فضیلت ایجاد كند، بلكه همه كرامت و فضیلت انسان در این است كه راه خیر و صواب را اختیار كند. »
ششم: فقه پویا برای ارتباطات مؤثر پاسخ دارد
یكی از مهم ترین نقدهایی كه نسبت به جامعه روشنفكری ایران وجود دارد این است كه روشنفكران كمتر قادر به این هستند كه با یكدیگر گفتگو كنند، گفتگو بعنوان گمشده جامعه ما بیشتر از هر چیزی نخبگان ما را در بر می گیرد.
از سوی دیگر، مخاطب ما در ایران یا هر نقطه از جهان ما حال و هوایی مثل سایر انسان ها دارد و فرقی با او نمی كند، مساله این است كه آیا ما می توانیم از خاستگاه دین و ارتباطات منطقی و معقول با او حرف بزنیم یا نه؟ اگر مقرر است بر اساس الگوی ارتباطی امام موسی صدر و تكنیكی كه وی در نظر دارد رفتار نماییم مهم این است كه از خاستگاه اجتهاد و فقاهت به هدف خود برسیم، فقه پویا برای همه این مسائل پاسخ دارد. وقتی قرار شد سهم انسان ها برابر شود، دیگر نمی توانیم بگوییم من برای مخاطب خود حقی قائل نیستم آنگاه همین حرف را او به ما می زند و دیگر نمی توان در چنین جامعه ای زندگی كرد.
هفتم: متدولوژی ارتباطات كلامی امام موسی صدر
در جوامعی كه افراد برای فهم و ارتباط مؤثر با یكدیگر وقت می گذارند، میزان اختلاف، كمتر و درجه انسجام بیشتر است. منطق و سیره رفتاری امام موسی صدر بر این اصل بنا شده است كه با زبان خود سخن آغاز می كند و عمیقا با قلبش سخنان دیگران را می شنود.
او مانند هر عالم حرفه ای در علوم انسانی، كلام خویش را با تعاریف آغاز می كند و با مصادیق مختلف به مقایسه مفاهیم مبادرت می ورزد. امام موسی صدر به دنبال یكسان سازی، اندیشه، یكسان سازی افكار و یكسان سازی انسان ها نبود.
چراكه لحن سخن گفتن و نحوه ارتباطات كلامی او توضیحی، تشریحی، تبیینی، استدلالی و اقناعی است. امام موسی صدر به شكل روانشناسانه با تسلط فكری بسیار به گزینش واژه ها می پردازد و با آرامش، اخلاق و منطق مخاطب خویش را تحت تأثیر قرار می دهد.
نتیجه گیری
در آخر اگر بخواهیم نتیجه گیری داشته باشیم، باید توضیح داد كه امام موسی صدر در جهت رسالت فرهنگی خود، قرن بیست و یكم را قرن همزیستی پیروان ادیان، مذاهب، فرهنگ ها و تمدن های گوناگون نامید و بر رسالت تاریخی لبنان جهت عرضه الگویی موفق در این زمینه پافشاری كرد و برای بعد از خیانت دولت لیبی محقق نشد.
در تكنیك ارتباطی امام موسی صدر به این اصل پی می بریم كه این نگاه فقهی و اجتهاد دینی او است كه انسان را بعنوان یك شریك واقعی در زندگی و جامعه می شناسد و به او بعنوان یك عنصر فعال با حفظ كرامت ارزش می دهد، در این شرایط تلاش و زحمت كشیدن آغاز می شود و امام موسی صدر این حركت را شروع كرد.
categories & tags
In جشن, جشنواره, کادو, هدیه
By ارتباطات, فرهنگ