نانی كه شهری شد

صد كادو: نان تافتون یكی از قدیمی ترین نان های ایرانی ها بوده و گفته می گردد تافتون پزی خیلی پیش تر از سنگك پزی در ایران رواج داشته است اما از سابقه تافتون پزی و نان تافتون در كشورمان اطلاع دقیقی در دست نیست.
به گزارش صد كادو به نقل از ایسنا، این نان در قدیم در خانه ها پخته می شده و جنبه تولید خانگی و روستایی داشته است. بعدها كه روستاها گسترش پیدا كردند، این تولید خانگی از خانه و روستا به بازار و شهر راه پیدا كرد و جنبه شهری پیدا كرد.
علی بلوكباشی در كتاب «در فرهنگ خود زیستن و به فرهنگ های دیگر نگریستن» درباره تافتون پزی آورده است: در گذشته، زنان نان تافتون را در روستاها، می پختند و امروز هم بعضی از تافتون پزان روستایی زن هستند. ابزار و وسایل تافتون پزی هم با تفاوت های جزئی به همان شكل قدیم روستایی به جا مانده است. هم اكنون هم تافتون های شهری كم و بیش همان ابزار و وسایلی را به كار می برند كه نان پزهای روستایی به كار می برده اند.
تفاوت اساسی بین تافتون پزی در دو جامعه شهری و روستایی در تقسیم كار و كثرت تخصص در تافتون پزی شهری و محدودیت در تافتون پزی روستایی، شكل ساختن و قرار گرفتن تنور و دستگاه نان پزی است.
تافتون یا «تافتان» و «تفتان» نان گرد یا بیضی شكلی است كه به دیوار تنور می چسبانند و می پزند. این نان از مطبوع ترین و مرغوب ترین نان ها بعد از نان سنگك است.
«تفتان» و «تافتان» در فرهنگ های «آنندراج» و «نظام» آنچه از آفتاب یا از آتش گرم شده باشد، و قسمی از نان كه آن را به هندی پراتها گویند، مفهوم شده است. همینطور در این فرهنگ برای ضبط نام انواع نان ها، نان تفتان را با این بیت شعر از محسن تأثیر یاد كرده است: «بی مثل ز نعمت فراوان/ یكتا و دو تا چون نان تفتان»
در فرهنگ نظام هم نام تافتون این طور مفهوم شده است: «تافتان، نام كلفتی است كه به دیوار تنور زده، بپزند. مقابل نان سنگك كه بر روی ریگ گرم روی زمین كوره پخته می گردد. از ماده تافتن است. نان تافتان و تفتان نانی است كلفت تر از اقسام دیگر آن».
«تفتان صف مشبهه از لفظ تفت (مخفف تافتان) نان تنوری كلفت» واژه تافتان و تفتان كه در گویش مردم تهران «تافتون» و در بعضی گویش های دیگر «تافْدون» تلفظ می شود، از «تافت» یا «تفت» و پسوند «آن» تولید شده است. تافت و تفت به مفهوم و مفهوم تاب و تفت و تب و گرمی است. شاید واژه تافتان و تفتان در اصل «تافت نان»، «تافته نان»، «تفت نان» یا «تفته نان»، به مفهوم نان تافته و سرخ و پخته شده با آتش بوده كه به مرور زمان و كثرت استعمال حرف «نون» از آغاز كلمه نان در زبان محاوره افتاده و به صورت تافتان و تفتان درآمده است.
به نظر می آید تفتان، وجه تسمیه این است كه از جهت كلفت بودن باید زیادتر در تنور تافته شود و از تافتن به مفهوم گرم كردن است.